U okviru industrijskog razvoja u novobečejskoj subregiji, najveći uspon ostvarila je Industrija građevinske keramike »Polet« u Novom Bečeju.
U kratkom istorijatu nastanka i razvoja ove industrije značajno je istaći da se njeni prvi začeci javljaju početkom XX veka. Na bazi veoma kvalitetne gline i jeftine radne snage, meštanin Vagner Ištvan je 1907. godine na ovom mestu izgradio fabriku cigle i crepa. Sa svega 30 sezonskih radnika, uglavnom bez kvalifikacija, i primitivnim načinom rada, u početku je ostvarivana veoma skromna proizvodnja cigle i crepa.
Petnaest godina kasnije, braća Bon otkupljuju ovu fabriku od prvobitnog vlasnika i tada počinje njen intenzivniji razvoj. Pošto su već posedovali nekoliko sličnih fabrika u Kikindi, Vinkovcima, Mađarskoj i Rumuniji, novi vlasnici, sa bogatijim iskustvom, delimično modernizuju i proširuju proizvodnju. Ubrzo, ova fabrika cigle i crepa postala je nadaleko čuvena po izuzetnom kvalitetu svojih proizvoda.
Posle drugog svetskog rata fabrika je nacionalizovana i dobila je širi republički značaj. Od 1950. godine svi objekti fabrike predali su na upravljanje radnoj zajednici, odnosno kolektivu zaposlenih radnika. U to vreme proizvodnja je još bila veoma primitivna. Vršen je ručni iskop gline, koja je konjskom zapregom transportovana do mesta proizvodnje. Vertikalna prerada gline i parni pogon sa visećom transmisijom presa za proizvodnju crepa i žljebnjaka predstavljali su jedina delimično mehanizovana postrojenja. Sirovi proizvodi su do mesta sušenja transportovani primitivnim kolicima po nabijenim zemljanim stazama. Sirovi proizvodi sušili su se u otvorenim sušarama sa malim natkrovljima. Prirodno sušenje trajalo je u ciklusima od 10 do 14 dana. Otvorena gliništa zatrpavana su pečenim lomom cigle i crepa. Na kraju, i struktura radne snage bila je veoma loša. Najveću zastupljenost u strukturi imala je nekvalifikovana i uglavnom priučena radna snaga, od koje se i nije moglo očekivati usavršavanje i unapređenje proizvodnje.
Veoma zastarelom tehnologijom proizvodnje i nezadovoljavajućom kvalifikacionom strukturom radne snage, kapacitet proizvodnje presovanog crepa, žljebnjaka i pune opeke kretao se oko 10 miliona komada godišnje. Iako je, izuzetnim zalaganjem radne snage i boljom organizacijom rada, posle drugog svetskog rata došlo do postepenog povećavanja obima proizvodnje, pravljeni su dugoročni planovi i pripreme za potpunu modernizaciju proizvodnje, značajno proširenje kapaciteta i asortimana.
Od 1961. godine počela je realizacija ranije sačinjenih, veoma ambicioznih planova razvoja industrije građevinskog materijala. U početnoj fazi razvoja u gliništa su uvedeni bageri i raniji ručni iskop zamenjen je mašinskim; konjske zaprege za prenos gline do mesta prerade zamenjene su motornim drezinama; parna lokomotiva za pogon prese za crep zamenjena je elektromotornim razvodom; pitanje lokacije i većeg kapaciteta proizvodnje sirove opeke uspešnije je rešeno; izgrađeni su specijalni putevi za prevoz sirovih proizvoda i uvedeni otvoreni transportni vagoneti i patuljasti traktori; postavljen je poseban kolosek za manipulaciju gotovih proizvoda i repro-materijala; raznovrsnim HTZ merama znatno su poboljšani i ostali uslovi rada.
Uvođenjem nove elektrificirane mehanizacije i savremene opreme, boljom organizacijom posla i kvalifikovanom radnom snagom, ukupna proizvodnja je uvećana za preko 10 puta, a asortiman proizvoda je postao raznovrsniji. Celokupna proizvodnja odvija se u nekoliko pogona. Pogon za proizvodnju pune i šuplje opeke čine dva odeljenja: odeljenje za presovanje i odeljenje za sušenje sirove opeke. Kapacitet ovog pogona je oko 20.000 komada opeke dnevno. Proizvodnja crepa odvija se u tri pogona, koji se po opremljenosti i kapacitetima proizvodnje međusobno razlikuju. Po savremenoj opremljenosti, jedan od njih predstavlja najmoderniji pogon ove vrste u Evropi, sa dnevnim kapacitetom od oko 60.000 komada crepa. Proizvodnja monta opeke svih veličina za tavanice obavlja se u posebnom pogonu. U okviru ovog pogona naJazi se i linija za proizvodnju zljebnjaka.
Među ostalim većim pogonima od posebnog značaja su: pogon za iskop i grubu preradu gline, pogon za izradu građevinskih blokova, pogon za proizvodnju ekspandirane gline (keramzita, koji se koristi kao agregat u proizvodnji lakih betona) i pogon za proizvodnju keramičkih pločica, koji je, istovremeno, i najmlađi među svim pogonima Industrije građevinskog materijala »Polet«.
Među raznovrsnim proizvodima građevinske industrije u Novom Bečeju, nalaze se različite vrste falcovanog crepa za pokrivanje objekata, ventilacioni crep, crep završnica, žljebnjak, različite vrste monta blokova za tavanice i međuspratne konstrukcije, šuplji zidni blokovi različitih dimenzija, elementi za dimnjake, ventilacioni blokovi, keramzit granule, keramzit ploče za oblaganje zidova i za pregradne zidove, puna i rupičasta opeka, duplo presovana opeka za fasade i raznovrsne zidne i podne pločice. Ukupan dnevni kapacitet svih navedenih proizvoda izražava se u jedinicama normalnog formata (JNF). Sadašnji prosečni dnevni kapacitet ove fabrike iznosi oko 375.000 JNF. Jednogodišnja proizvodnja »Poleta« može da podmiri potrebe građevinara za izgradnju 18.000 stanova, koliko se, i u društvenom i u privatnom sektoru, godišnje gradi u SAP Vojvodini i Beogradu.
U kompleksnom sagledavanju proizvođnje i njene realizacije, posebnu pažnju treba obratiti na sirovinsku osnovu proizvodnje, radnu snagu i tržište, odnosno na prodaju gotovih proizvoda. U novijoj ili mlađoj fazi geološke prošlosti ovog kraja, odnosno u fazi pojave diluvijalnog jezera, otpočinje proces stvaranja lesnih sedimenata. Sa aspekta stvaranja osnovne sirovine za proizvodnju građevinske keramike, ovo je u geološkoj prošlosti novobečejske subregije najznačajnije. Veoma sitne čestice prašine, nošene vetrovima, u momentima opadanja kinetičkog napona vetrova padale su na površinu zemlje i zavejavale jezera, bare, močvare i ostale delove vlažnog i prosušenog tla. Sitne čestice prašine, kao osnovni izvomi materijal, transportovane su sa različitih udaljenosti, koje su dostizale i hiljade kilometara. Na tako velikom putu, usled čestih promena kinetičkog napona vetrova, vršena je usputna separacija nošenog materijala. Na ovaj način, u istom bazenu, stvarani su slojevi gline, sa preslojcima čistog peska. Tako je u gornjem pleistocenu došlo do formiranja barskog lesa, sivkasto bele i žućkaste boje, sa bogatstvom fosila barskog karaktera. Moćnost ili debljina navejanog tipskog barskog lesa različita je u pojedinim delovima ovog bazena. Na to su, pre svega, uticali reljef dna bazena i raznovrsna vegetacija. Merenjima je utvrđeno da debljina barskog lesa u ovom kraju dostiže 16 metara. Ispod sloja barskog lesa prostire se finozrna glina, tamno-plave do sivo-žute boje.
Osnovnu sirovinu za proizvodnju građevinske keramike čine pomenute gline lesnog porekla. One sadrže veliko bogatstvo minerala, koji pripadaju grupama silikata, oksida, karbonata i sulfata. Prema utvrđenoj moćnosti sloja gline i velikoj rasprostranjenosti, može se zaključiti da fabrika građevinske keramike u Novom Bečeju raspolaže gotovo neograničenim količinama osnovnih sirovina za svoju proizvodnju.
Uporedo sa sirovinskom bazom, radna snaga predstavlja veoma značajan činilac proizvodnje. Analiza radne snage zaposlenc u industriji građevinske keramike ukazuje na određene karakteristike u starosnoj, polnoj i kvalifikacionoj strukturi. U dužem vremenskom periodu dolazilo je do značajnih promena u ukupnom broju zaposlenih radnika. U 1970. godini, u »Poletu« je radilo ukupno 497 radnika, 1975. godine broj radnika porastao je na 856, a 1980. premašio je hiljadu, tačno 1.099 radnika. Analizom kretanja ukupnog broja radnika zaključujemo da je od 1970. do 1980. godine broj zaposlenih slalno rastao i da je 1980. godine, u odnosu na 1970, broj zaposlenih u »Poletu« više nego udvostručen. Polnu strukturu karakteriše vcći procenat muške radne snage, zbog specifičnosti poslova koji se obavIjaju u ovoj radnoj organizaciji. U starosnoj strukturi, najveća je zastupIjenost mlade radne snage do 35 godina starosti. Sa znatno manjim učešćem slede radnici od 35 do 50 godina starosti, a najmanji procenat zaposlenih čine radnici sa preko 50 godina starosti.
U izloženim podacima uočavamo da je u posmatranom desetogodišnjem periodu od 1970. do 1980. godine broj radnika sa visokom stručnom spremom porastao za više od četiri puta, broj radnika sa višom spremom je udvostručen, a sa srednjom — utrostručen. Broj visokokvalifikovanih radnika takođe je udvostručen, a kvalifikovanih — skoro utrostručen. Svi ovi podaci ukazuju da su u »Poletu« učinjeni veliki napori na popravljanje kvalifikacione strukture radne snage, a celokupnim poslovanjem i razvojem građevinske industrije potvrđena je dobra orijentacija ovog kolektiva.
Dobrom kvalifikacionom strukturom, izuzetnim zalaganjem celog kolektiva i veoma dobrom organizacijom proizvodnje, Industrija građevinske keramike »Polet« postigla je izuzetne rezultate na podizanju produktivnosti, rentabilnosti i ekonomičnosti proizvodnje, što je jedan od osnovnih problema jugoslovenske industrije. Ako 1971. godinu uzmemo za baznu, onda je u »Poletu« koeficijent produktivnosti do 1980. godine rastao na sledeći način:
U posmatranom periodu, koeficijent rentabilnosti je 1980. godine, u odnosu na 1971, povećan za 131%, odnosno ostvaren je dohodak po angažovanim sredstvima za 131% veći nego u baznoj 1971. godini. Za razliku od koeficijenta rentabilnosti, ekonomičnost poslovanja u prve dve posmatrane godine bila je u opadanju. U 1973. godini ekonomičnost je opala za 23%, a u 1976. godini za 44%. Međutim, u 1979. godini ekonomičnost poslovanja povećava se za 10% u odnosu na baznu 1971. godinu, a 1980. godine za 21%, odnosno ostvarena je vređnost proizvođnje za 21% veća u odnosu na utrošena sredstva.
Industrija građevinske keramike »Polet« takođe nema problema sa realizacijom svih vrsta svojih proizvoda. Dobrim kvalitetom proizvoda i uspešno organizovanom trgovinskom mrežom, ova radna organizacija često unapred rasproda celokupnu godišnju proizvodnju pojedinih proizvoda. Među najvećim potrošačkim centrima građevinske keramike »Poleta« u našoj zemlji su: Beograd, Valjevo, Kraljevo, Skoplje, Novi Sad, Zrenjanin, Sombor, Banja Luka, Tuzla, Zenica, Sarajevo, Mostar, Nikšić, Split, Zagreb i drugi razvijeniji gradovi. Poslednjih godina kolektiv građevinske industrije iz Novog Beeeja izvozom svojih proizvoda postiže sve zapaženije mesto na inostranom tržištu.
Asfaltnim putevima i željezničkom prugom, Novi Bečej je povezan sa svim potrošačkim centrima u našoj zemlji. Povoljne saobraćajne uslove uspešno dopunjuju reka Tisa i Kanal Dunav—Tisa—Dunav, koji omogućavaju dopremanje sirovina i otpremanje gotovih proizvoda jeftinijim vodenim putevima.
Građevinsku industriju, pored IGK »Polet« u Novom Bečeju, na teritoriji opštine čine još dve radne organizacije: »Ciglana« Novo Miloševo i ciglana »2. oktobar« Kumane. O ovim radnim organizacijama više reči biće u posebnom delu geografske monografije, pri pojedinačnoj obradi naselja novobečejske subregije.
Značajnim udelom u stvaranju narodnog dohotka u opštini, Industrija građevinske keramike u Novom Bečeju je među glavnim nosiocima privrednog razvoja novobečejske subregije. Stoga se u društvenim planovima privrednog razvoja opštine, daljem razvoju ove fabrike posvećuje posebna pažnja. Otvaranjem novih pogona, proširivanjem asortimana proizvoda i ukupne proizvodnje, i stalnim naporima na podizanju produktivnosti rada stvaraju se mogućnosti za otvaranje novih radnih mesta i zapošljavanje nove radne snage. Izgradnjom fabrike za proizvodnju keramičkih zidnih i podnih sinter pločica, u proteklom petogodišnjem razdoblju od 1976. do 1980. godine IGK »Polet« je zaposlio oko 150 novih radnika. U petogodišnjem razdoblju od 1981. do 1985. godine, društvenim planom razvoja opštine, ponovo su predviđeni značajni poduhvati na daljem razvoju i jačanju ove radne organizacije.
Planovi razvoja građevinske industrije ne zapostavljaju razvoj ostalih radnih organizacija na teritoriji opštine. U sadašnjem planu razvoja 1981. do 1985. godine u ciglanama u Novom Miloševu i Kumanu predviđaju se rekonstrukcije, dogradnje i osavremenjavanje opreme. Osnovni cilj novih ulaganja usmeren je na povećanje proizvodnje i stvaranje povoljnijih uslova rada i daljeg jačanja materijalne osnove. Rekonstrukcijom peći i sušare u Ciglani »2. oktobar« u Kumanu i izgradnjom Fabrike gas betona, kapacitet ove ciglane će se povećati na 7 miliona jedinica godišnje. Dogradnjom postojećih kapaciteta u ciglani Novo Miloševo, proizvodni kapacitet ove fabrike će se povećati na 10 miliona jedinica. Sve to skupa treba da doprinese ukupnom povećanju materijalne proizvodnje i stvaranju većeg narodnog dohotka u opštini, kao i ekonomičnijem, produktivnijem i rentabilnijem poslovanju u građevinskoj industriji novobečejske subregije.
