Novobečejska subregija, kao deo šire vojvođanske regije, nalazi se u oblasti umerene kontinentalne klime. Beznačajni raspon geografske širine između najsevernije i najjužnije tačke u Vojvodini od 2°, i visinska ujednačenost terena uslovili su minimalne mikroklimatske razlike pojedinih subregija. Orotopografski sklop Panonske nizije, koja je najvećim delom opkoljena planinskim masivima, uticao je na formiranje osnovnih klimatskih obeležja Vojvodine. Otvorenost vojvođanske regije prema severu i zapadu omogućila je jače uticaje vazdušnih strujanja i vremenskih promena iz ovih pravaca. Zbog toga klima ovog kraja ima kontinentalno obeležje više nego što bi se to moglo očekivati po opštem geografskom položaju.
Na širem vojvođanskom području zapažaju se veća godišnja, mesečna i dnevna kolebanja temperature vazduha. Neravnomeran je i raspored padavina u toku godine. Karakteristična je i promenljivost temperature zemljišta, vlažnosti vazduha, oblačnosti i osunčavanja, pojave i jačine vetrova.
Uticajem svih pomenutih klimatskih elemenata i njihovim različitim ispoljavanjima, u pojedinim delovima Vojvodine formirani su klimatski rejoni. Oni imaju određene klimatske karakteristike i specifičnosti. Prema agroklimatskoj rejonizaciji, koju je izvršio dr Pavle Katić sa Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu sa ostalim saradnicima, Vojvodina je podeljena na 10 agroklimatskih rejona. Novobečejska subregija, svojim većim delom, pripada četvrtom agroklimatskom rejonu, odnosno rejonu severnog Banata. Severnu i istočnu granicu ovog rejona čini državna granica prema Mađarskoj i Rumuniji. Zapadnu granicu čini Tisa, a južnu — kanal od Novog Bečeja do Kikindskog kanala, deo Kikindskog kanala — do kanala Starog Begeja i kanal Starog Begeja — do državne granice prema Rumuniji. Ovakvom podelom, južni deo teritorije opštine Novi Bečej pripao je agroklimatskom rejonu srednjeg Banata. Zahvaljujući ovakvoj podeli, u detaljnijem prikazu pojedinih klimatskih elemenata biće korišćeni podaci meteoroloških stanica u Kikindi i Zrenjaninu. Za određene klimatske elemente koristiće se i podaci meteoroloških stanica u Potisju, odnosno u Bečeju i Senti.
Temperatura vazduha
U okviru klimatskih obeležja kraja, posebna pažnja posvećuje se temperaturama vazduha i padavinama, jer su to najznačajniji klimatski elementi u svakom agrarnom prostoru. Na osnovu podataka pomenutih meteoroloških stanica, prosečna vrednost srednjih godišnjih temperatura vazduha za period od 1967. do 1977. godine iznosila je 10,9°C. Najhladnija godina u ovom periodu bila je 1974, sa prosečnom godišnjom temperaturom vazduha od 10,3°C, a najtoplija 1968, sa 11,5°C.
Detaljnije razmatranje temperaturnih prilika omogućuju podaci meteorološke stanice u Kikindi, jer se odnose na četvrti agroklimatski rejon, koji najvećim svojim delom pripada opština Novi Bečej.
Najhladniji mesec u toku godine je januar, sa srednjom vrednošću mesečne temperature vazduha od—1,5°C. U poređenju sa Vojvodinom, u kojoj ova vrednost iznosi —1,2°C, javlja se razlika od —0,3°C. Ova razlika je prouzrokovana, pre svega, geografskim položajem kikindske i novobečejske subregije. Severoistočna područja Vojvodine bliža su Karpatima i evroazijskom kopnu, odakle u toku zime prodiru hladne vazdušne mase. Pored toga, ovi delovi Vojvodine su i pod većim uticajem hladnih vazdušnih masa koje na našu teritoriju prodiru sa severa.
U skladu s temperaturnim obeležjima Vojvodine, i u ovom agroklimatskom rejonu najtopliji je mesec jul. Srednja julska temperatura vazduha u rejonu iznosi 21,6°C, a za celu Vojvodinu 21,4°C, što čini veoma malu razliku od svega 0,2°C.
Minimalne razlike srednjih vrednosti temperature vazduha po mesecima, između ispitivanog područja i Vojvodine u celini, uticale su da se vrednosti temperature vazduha ovih područja po godišnjim dobima skoro potpuno izjednače. Srednje vrednosti temperature vazduha u četvrtom agroklimatskom rejonu su u toku proleća i leta potpuno izjednačene, dok se minimalne razlike ovih vrednosti zapažaju u toku jeseni i zime. U skladu sa prilično izjednačenim srednjim mesečnim vrednostima, i srednja godišnja vrednost temperature vazduha približno je ista. U ispitivanom rejonu ova vrednost iznosi 10,9°C, a za celu Vojvodinu 11,0°C.
U relativnim temperaturama vazduha takođe se ispoljavaju veoma male razlike.
Prikazane vrednosti srednjih mesečnih temperatura vazduha već su nam ukazale na izrazitu neravnomernost u raspodeli toplote po mesecima. Ova neravnomernost se ogleda u nesimetriji godišnjeg toka relativnih temperatura vazduha. Na teritoriji Vojvodine u celini, svi meseci od avgusta do decembra nešto su topliji od odgovarajućih meseca u prvoj polovini godine. Izražena relativnim temperaturama, ova karakteristika odražava se u većim pozitivnim odstupanjima od teorijskih vrednosti u drugoj polovini godine. Na primer, od 4-5% u avgustu i decembru do +10% u novembru. Prema ovim pokazateljima uočljivo je sporije opadanje temperature vazduha u drugoj polovini godine, što pogoduje uspešnijem sazrevanju pojedinih poljoprivrednih kultura. Pored toga, maksimalnu vrednost relativne temperature vazduha pokazuje jul mesec (100%), što je takođe zračajno za najveću žitnicu naše zemlje. Najhladniji je mesec januar, sa relativnom temperaturom vazduha na 0%, što je slučaj sa svim meteorološkim, odnosno mernim stanicama u Vojvodini.
Za novobečejsku subregiju karakteristično je da su relativne temperature vazduha i procentualno odstupanje veoma podudarni sa ovim vrednostima u Vojvodini, što je, sa aspekta razvoja intenzivnog ratarstva, veoma značajno. Minimalne razlike u relativnoj temperaturi vazduha izražene su najviše sa 1° C, a odstupanja sa jednim procentom.
Ekstremne temperature vazduha u novobečejskoj subregiji takođe se veoma malo razlikuju od vojvođanskih vrednosti. Na primer, srednji maksimum temperature vazduha u Vojvodini najviši je u avgustu — 27,9°C, a najniži u januaru — 2,1°C. U ispitivanoj oblasti srednji maksimum javlja se u istom mesecu sa vrednošću od 27,7°C, što čini odstupanje za svega 0 2°C. Najniži srednji maksimum temperature javlja se u januaru sa vrednošću od 1,8°C. Ovakva podudarnost u srednjim maksimalnim temperaturama vazduha zapaža se i po godišnjim dobima. Na teritoriji opštine, prema podacima meteorološke stanice u Kikindi, srednja maksimalna vrednost temperature u letnjem periodu godine iznosi 27,0°C a u Vojvodini 27,1°C.
U proleće, ove temperaturne vrednosti imaju odnos 16,6°C u ispitivanoj oblasti prema 16,6°C u Vojvodini. Približno podudarne vrednosti ispoljavaju se i u jesenjem periodu, dok se neznatno odstupanje javlja u toku zime (3,5°C u agroklimatskom rejonu kikindske i novobečejske subregije a 3,9°C u Vojvodini).
Veće ekstremne temperature vazduha javljaju se po mesecima i godinama. Apsolutni maksimum temperature vazduha u ispitivanoj oblasti bio je 6. VII 1950. godine, sa vrednošću od 39° C. U Vojvodini je apsolutni maksimum dostignut 6. VII 1950. godine — 41,2°C.
Srednji minimum temperature vazduha na teritoriji opštine takođe pokazuje određene karakteristike i specifičnosti. Najniži je u januaru i ima potpuno istu vrednost kao u Vojvodini — 4,8°C. Međutim, poređenja radi, navedimo da u južnom Banatu u Šušari ova vrednost dostiže — 5,8°C. Srednji minimum temperature najviši je u julu 14,5°C, a u Vojvodini 14,9°C. Prema podacima svih meteoroloških stanica u Vojvodini, od januara do jula uočljivo je postepeno povećanje vrednosti srednjih minimalnih temperatura vazduha, a od avgusta do decembra — ove vrednosti postepeno opadaju.
Po godišnjim dobima srednje minimalne temperature vazduha na ispitivanoj oblasti, u odnosu na ove vrednosti u Vojvodini, pokazuju minimalno odstupanje samo u toku leta: 14,4°C prema 14,3°C. Međutim, u ostalim godišnjim dobima vrednosti srednjih minimalnih temperatura vazduha potpuno su izjednačene sa vojvođanskim. Ove vrednosti u zimskom periodu iznose —3,2°C, u proleće 5,6°C i u jesenjem periodu 6,7°C.
Apsolutni minimumi temperature vazduha pokazuju najveće ekstremne vrednosti. Apsolutni minimum temperature vazduha u ispitivanom području dostigao je 23. I 1963. godine vrednost od —29,8°C. U Vojvodini je zabeležena najmanja temperatura vazduha 24. I 1963. godine —32,6°C.
Amplituda srednjih apsolutnih ekstrema temperature vazduha za novobečejsku subregiju iznosi 32,5°C. Ona rezultira iz srednje-mesečnog maksimuma, koji u avgustu iznosi 27,7°C i srednje-mesečnog minimuma, koji u januaru iznosi —4,8° C. Amplituda apsolutnih ekstrema temperature vazduha znatno je veća. U ispitivanom području ona iznosi 68,8°C, što je rezultat najviše ekstremne vrednosti temperature vazduha u julu (39,0° C) i najniže u januaru (—29,8° C).
Temperatura zemljišta
Temperatura zemljišta ima veoma značajnu dvojaku ulogu. Prvu — u obrazovanju klime na određenom geografskom prostoru, a drugu — kao agroklimatski faktor. Opšte je poznato da se zagrevanje prizemnog vazduha, a potom i viših slojeva atmosfere, vrši od površine zemlje. Isto tako, površina zemlje svojom dugotalasnom radijacijom, pored ostalih faktora, utiče na hlađenje atmosfere. Prema tome, zagrejano odnosno rashlađeno zemljište, skupa sa drugim klimatskim činiocima, učestvuje u formiranju dnevnog i godišnjeg toka temperature vazduha u atmosferi.
Toplotni uslovi u zemljištu zavise od niza faktora a, pre svega, od njegovih fizičkih osobina (temperaturne provodljivosti, strukture, boje itd.), zatim od konfiguracije terena i od visine podzemnih voda. U toku zime vertikalni prodor temperature zemljišta zaviši i od debljine snežnog pokrivača. Pošto je snežni pokrivač nepropustljiv za radijaciju u dugotalasnom delu sunčevog spektra, jače hlađenje površine zemljišta i prodor mraza u veće dubine je u velikoj meri otežan. To je svakako od izuzetnog značaja u ratarstvu, posebno kad su u pitanju ozime poljoprivredne kulture.
U određivanju vegetacionog perioda temperatura zemljišta takođe igra značajnu ulogu. Dužina trajanja vegetacionog perioda, je pored ostalog, uslovljena temperaturom zemljišta na dubini obrazovanja korenovog sistema biljaka, i temperaturom vazduha koja mora biti iznad te temperature. Što se pre uspostave ovi temperaturni odnosi, pre će otpočeti i vegetacioni period.
S obzirom na značaj termičkih karakteristika zemljišta u poljoprivredi, posebnu pažnju obratićemo na ova svojstva zemljišta u novobečejskoj subregiji. Kao osnovni klimatski pokazatelji poslužiće podaci Meteorološke stanice iz Kikinde, koja je najbliža opštini Novi Bečej i koja je probna merenja ove vrste vršila i na tlu ove opštine.
Srednje temperature zemljišta na ispitivanoj teritoriji veoma su različite, i prema dubini i prema godišnjim dobima. U zimskom periodu godine, odnosno od decembra do marta, temperature zemljišta se sa dubinom povećavaju, što je, pre svega, u vezi sa snežnim pokrivačem i drugim klimatskim faktorima (niskom temperaturom vazcluha iznad površine zemlje itd). U letnjem periodu zapaža se obratni proces: temperatura zemljišta opada sa povećanjem dubine. U tom periodu najtopliji su površinski slojevi zemljišta, što je za vegetacioni period i razvoj ratarskih i drugih kultura i najvažnije. Prema tome, najviše srednje temperature zemljišta zastupljene su u toku leta, a najniže — u toku zime. Posmatrano po mesecima, srednje temperaturne vrednosti zemljišta najviše su u julu, a najniže u januaru.
Apsolutni terminski maksimum i minimum temperature zemljišta takođe pokazuju određena ekstremna obeležja. Ne zalazeći u detaljne analize ovih pokazatelja po mesecima, upoznaćemo najkarakterističnije među njima. Apsolutni maksimumi temperature zemljišta u hataru novobečejske opštine na različitim dubinama ispoljavali su sledeće temperaturne vrednosti:
— na dubini od 2 cm najviša temperatura zemljišta (52,0°C) zabeležena je 29. VI 1963;
— na dubini od 5 cm najvišu vrednost temperatura zemljišta dostigla je 27. VII 1953 (41,4°C);
— na 10 cm dubine 22. VIII 1953. godine temperatura zemljišta dostigla je vrednost od 39,3°C;
— na dubini od 20 cm maksimum temperature (30,0°C) zabeležen je 2. i 3. VIII 1958. godine;
— na dubini od 30 cm najviša temperatura (28,0°C) bila je 3. i 17. VIII 1968. godine;
— na dubini od 50 cm maksimalna temperatura zemljišta (24,4°C) zabeležena je 30. VIII 1953, 6. i 7. VIII 1967. i 12. VII 1968. godine.
Apsolutni minimum temperature zemljišta bili su sledeći:
— 19. XII 1953. na dubini od 2 cm temperatura zemljišta iznosila je —12,4°C:
— na 5 cm dubine temperatura je dostigla svoj minimum (—10,6°C) 28. I 1954. godine;
— 28. I 1954. apsulutni minimum temperature na 10 cm dubine iz- nosio je —9,4°C;
— 7. II 1954. na dubini od 20 cm temperaturna vrednost bila je —4,6°C;
— na 30 cm dubine najniža temperatura (—3° C) izmerena je 8. II 1954;
— na 50 cm dubine apsolutni minimum temperature zemlje (—1,4°C) zabeležen je 7. II 1954. godine.
Apsolutno kolebanje temperature zemljišta takođe ima značaja u savremenom intenzivnom ratarstvu. Razlika između najviše i najniže vrednosti apsolutnog mesečnog maksimuma odnosno minimuma temperature zemljišta na pojedinim dubinama daje odgovarajuću amplitudu kolebanja.
Karakteristično je da apsolutno kolebanje temperature zemljišta u svim mesecima opada sa dubinom. Pored toga, približne vrednosti temperaturnog kolebanja imaju proleće i vegetacioni period, što je posebno značajno za agrarnu privredu novobečejske subregije.
Vlažnost vazduha
Kao klimatski elemenat, vlažnost vazduha je veoma značajna kako za biljni tako i za životinjski svet. Stepen zasićenosti vazduha vodenom parom, pored ostalog, direktno utiče na razvoj biljaka i donošenje ploda. Ukoliko je vazduh vlažniji, transpiracija biljaka je manja, i obrnuto. Prema tome, različita vlažnost vazduha direktno se reflektuje na razvoj biljaka.
U ratarskoj proizvodnji najznačajnija je tzv. relativna vlažnost vazduha. Ona predstavlja ili označava srazmeru između postojeće vodene pare u vazduhu i maksimalne količine vodene pare koju bi vazduh mogao da primi u sebe pri istoj temperaturi. Prema tome, relativna vlažnost vazduha je u zavisnosti od temperature i količine vodene pare u njemu. Sa snižavanjem temperature, relativna vlažnost raste, i obrnuto. Zato je noću i zimi relativna vlažnost veća, a danju i u toku leta manja.
U ispitivanom području, odnosno na teritoriji opštine, relativna vlažnost je u velikoj meri podudarna sa ovim vrednostima za Vojvodinu. Tako je godišnja relativna vlažnost novobečejske subregije ista kao i u Vojvodini (76%). U vegetacionom periodu iznosi 68%, što je za svega 2% manja od vojvođanske vrednosti. Najsuvlji meseci su jul i avgust, kao i u Vojvodini, samo sa manjim prosekom (takođe za 1%). Najvlažniji su decembar i januar, sa vlažnošću od 87% odnosno 88%. Karakteristično je postepeno opadanje relativne vlažnosti vazduha u prvoj polovini godine, odnosno od januara do juna, a zatim, ka decembru, vlažnost postepeno raste. Među godišnjim dobima zima ima najveću prosečnu srednju vrednost relativne vlažnosti vazduha (86%), zatim sledi jesen (76%), proleće (71%) i leto sa 68%.
Oblačnost i osunčavanje
Oblačnost i osunčavanje čine posebne komponente klime novobečejske subregije. Oblačnost na određeni način predstavlja regulator radijacionog bilansa zemljine površine. Određuje se u procentima od 0 do 100%, prema stepenu pokrivenosti nebeskog svoda oblacima. Javlja se kao posledica vlažnosti vazduha, odnosno njegove zasićenosti vodenom parom. Kao i relativna vlažnost, oblačnost stoji u obrnutom odnosu sa temperaturom vazduha.
Osunčavanje se određuje u časovima, prema trajanju sunčevog sijanja. Kao komponenta klime, osunčavanje objektivno ukazuje na dužinu trajanja obasjavanja horizontalnih površina direktnim sunčevim zracima. Prema tome, kao klimatski elementi, i oblačnost i osunčavanje utiču na rast biljaka i sazrevanje njihovih plodova, pa ćemo im stoga i posvetiti posebnu pažnju.
Srednja oblačnost, izražena u procentima, jasno pokazuje trend opadanja od januara do avgusta, a zatim postepeni porast ka zimskom periodu godine. Najmanja srednja oblačnost zabeležena je u avgustu (36%), a najveća u decembru (74%). Prosečna srednja oblačnost za celu godinu dostiže vrednost od 55%. Procenat srednje oblačnosti po godišnjim dobima veoma je različit. Najveća srednja oblačnost je u zimskom periodu godine (69%) a najmanja u toku leta (42%).
Srednji broj vedrih dana najveći je u julu, avgustu i septembru, kad je mnogim ratarskim kulturama za sazrevanje plodova i najvažnije intenzivno osunčavanje, a najmanji — u novembru i decembru. Među godišnjim dobima najveći srednji broj vedrih dana ima leto (25,1), a najmanji zima (8,2 dana). Sa srednjim brojem oblačnih dana obrnut je slučaj. Najveći broj oblačnih dana ima zima (41,2), a najmanji leto (10,3 dana).
Proračunate sume osunčavanja u skladu su sa rasporedom vedrih i oblačnih dana. Najveće osunčavanje je u toku leta (824,9 časova), kad je svim poljoprivrednim usevima sunčeva toplota i najvažnija, a najmanje u zimskom periodu godine (230,0 časova).
Pored temperature vazduha, padavine su najznačajniji klimatski elemenat i faktor u poljoprivrednoj proizvodnji. Nije svejedno da li će u svakom mesecu pasti ista količina padavina, ili će njihovo izlučivanje biti različito po godišnjim dobima i mesecima. Vojvodina, kao šira regija, u poređenju sa ostalim regijama Jugoslavije ima relativno malu prosečnu godišnju količinu padavina — oko 600 mm. Stoga je, sa aspekta poljoprivredne proizvodnje, koja je na ovoj teritoriji dominantna privredna grana, veoma značajan raspored padavina po mesecima, učestalost i intenzitet njihovog izlučivanja.
Prema podacima Meteorološke stanice u Kikindi i kišomerne stanice u Bašaidu, mesečna količina padavina i raspored padavina po mesecima su različiti. Prema podacima Meteorološke stanice u Kikindi, najviše padavina izlučuje se u junu 75 mm, a najmanje u oktobru — 29 mm. Od marta do juna zapaža se povećanje mesečne sume padavina, a zatim — opadanje, do novembra. Među godišnjim dobima najveću sumu padavina ima leto — 179 mm, a najmanju jesen — 119 mm. Apsolutnu maksimalnu dnevnu količinu padavina ova stanica je izmerila 16. VI 1956. godine — 63,0 mm. Apsolutni mesečni maksimum padavine imaju u junu, a apsolutni mesečni minimum — u oktobru. Karakteristično je da u oktobru 1965. godine u celoj Vojvodini nije uopšte bilo padavina.
U podacima Meteorološke stanice u Bečeju, za period 1958—1977. godine, zapažaju se slične sume padavina po mesecima. Komparacijom podataka dveju susednih meteoroloških stanica, između kojih se nalazi teritorija opštine Novi Bečej, mogu se adekvatnije utvrditi stvarne sume padavina za novobečejsku subregiju.
Za ostvarenje visokih prinosa u ratarskoj proizvodnji, pored godišnje sume padavina i njihovog rasporeda u toku godine velikog uticaja imaju i oblici padavina i način izlučivanja atmosferskih taloga. Kiša se može izlučivati u vidu blagog rominjanja i jakih pljuskova. U toku proleća i jeseni za ovo područje karakteristična je rominjajuća kiša. Ona može, s kraćim prekidima, da traje i nekoliko dana, pri čemu dobro natopi obradive površine. U toku leta, povremeno nastaju jaki i kratkotrajni pljuskovi, često praćeni nepogodama. Ovakvo izlučivanje padavina nanosi veće štete biljkama nego što im je od koristi. Ostavlja za sobom oštećene osetljive delove biljaka i veću količinu površinske vode, koja se, u dolovima i duže zadržava.
Grad ostavlja još gore posledice na ratarske kulture. Javlja se najčešće u letnjem periodu godine, praćen olujnim vetrovima i grmljavinom. Ponekad pada u veoma krupnim granulama i pričinjava velike štete poljoprivredi.
Padavine u obliku snega izlučuju se u ograničenom godišnjem periodu, od novembra do aprila. Srednji broj dana sa snegom najveći je u januaru i februaru — oko 6,0, a najmanji u aprilu — 0,6. Za celu godinu, srednji broj dana sa snegom iznosi 22,4. Od toga, zima ima 17,2 dana, proleće 3,8 i jesen 1,4. Srednji broj dana sa snežnim pokrivačem u skladu je s prethodnim pokazateljima. Najveći je u januaru (14,9), februaru (9,5), martu (2,9), aprilu (0,1), novembru (0,4) i decembru (5,9 dana. S obzirom na veliki značaj snežnog pokrivača za čuvanje, odnosno zaštitu ozimih useva od jakih mrazeva i niskih temperatura, izloženi podaci nisu zanemarujući. Pozitivan značaj snežnog pokrivača ogleda se i u obilatom vlaženju zemljišta, koje nastaje u proleće, pri otapanju snega, što takođe pogoduje ozimim kulturama.
Vetrovi
U novobečejskoj subregiji vetrovi se javljaju iz svih pravaca. Najizrazitiji vetar je košava, sa čestinom 1821). Ovaj vetar predstavlja ogranak evroazijskog monsuna, koji duva sa rashlađenih istočnih nizija Evrope prema Sredozemnom moru. Ima jugoistočni pravac i najčešće duva u zimskoj polovini godine, krajem jeseni i početkom leta. Pripada grupi slapovitih i ponekad veoma jakih olujnih vetrova. Dužina trajanja kreće se od dva do pet dana. Ima prosečnu brzinu 20—40 km/čas, a u pojedinim udarima dostiže i do 90 km na čas. Donosi vedro i suvo vreme. S obzirom da izaziva višednevno vetrovito vreme, nepovoljno utiče na razvoj ozimih i prolećnih useva.
Pored košave, na hiljadu promatranja tokom godine, učestalost pojavljivanja vetrova iz ostalih pravaca pokazuje sledeće vrednosti: severni vetrovi prosečno se javljaju 82 puta, severoistočni 54, istočni 73, južni 103, jugozapadni 81, zapadni 135 i severozapadni 162 puta. Tome još treba dodati da se na hiljadu merenja godišnje prosečno 128 puta registruju tišine, odnosno tiho vreme bez vetra.
U periodu oprašivanja biljaka vetrovi vrše pozitivnu funkciju. Međutim, kad je njihovo trajanje duže, oni pojačavaju isparavanje i isušuju tle, što ometa normalni i intenzivni razvoj kultura. Kad imaju veću snagu i brzinu, suše i uništavaju mlade biljke, čime se poljoprivredi nanosi veća šteta.
