Posle oslobođenja od Turaka, još dugo su u Banatu postojali isključivo letnji putevi, bez kamene podloge. Prohodnost tih puteva bila je od proleća do jeseni. Već s prvim jesenjim kišama oni opuste i postaju prohodni samo za zaprege dobrih konja, ili četiri vola upregnuta u kola.
Ambiciozni i uporni klub „Bakar” proširio je svoje aktivnosti i van takmičarske sezone. Tako je 22. februara 1941. godine organizovao izbor za „Mis Sport” Novog Bečeja. Tim povodom priređen je velelepni bal u sali „Sokola”, uz bogat kulturno-zabavni program.
Sledeće, 2008. godine novobečejska Osnovna škola «Miloje Čiplić» obeležiće vek postojanja. Malo ko od današnjih đaka, a i starijih, uopšte zna ko je bio čovek po kojem se naša škola zove i zvala posle Drugog svetskog rata.
Rečni putnički saobraćaj imao je za Novi Bečej značajno mesto. Pored skele i prevoza zaprežnim kolima do Starog Bečeja, saobraćao je jedan manji brod koji je desetak puta, u toku dana, išao od Novog do Starog Bečeja i obratno. Taj brod je saobraćao dugo godina i posle Drugog svetskog rata, skoro sve do izgradnje brane na Tisi i preko nje mosta za drumski saobraćaj 1977. godine. Njime su bila povezana dva susedna mesta Novi i Stari Bečej, a istovremeno je bio, između dva rata, značajna veza Srednjeg Banata i Srednje Bačke.
Tragovi stalnih ljudskih naselja na području novobečejske opštine otkriveni su na Borđošu, Garajevcu i Matejskom brodu. Metejski brod, kao značajno arheološko nalazište, Rešenjem Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NR Srbije 1950. godine stavljen je pod zaštitu države.
Kao što je već istaknuto, zahtev za jedinstvenim rešavanjem vodoprivrednih problema na području Hidrosistema Dunav–Tisa–Dunav doveo je 1. januara 1963. godine do pripajanja vodnih zajednica sa teritorije Banata i Bačke Direkciji za izgradnju Hidrosistema Dunav–Tisa–Dunav u Novom Sadu. Tadašnja vodna zajednica postaje rejonski pogon, koji će kasnije dobiti naziv Vodoprivredna organizacija „Gornji Banat” iz Kikinde.
Opšta karakteristika ovog doba jeste snažan razvoj industrijalizacije i modernizacija saobraćaja, s naglašenom prednošću za železnicu. Novi Bečej u takvim uslovima nije imao šta da traži. On je, u stvari, izgubio svoju raniju prednost, što je uzrokovalo sve veće zaostajanje u odnosu na Veliki Bečkerek i Veliku Kikindu, koji dobijaju novi zamah.
Jedine dostupne informacije o uslovima života u sabirnom logoru u Novom Bečeju potiču od Tihomira Ungara iz Novog Sada, koji je kao dete bio zatočenik u tom logoru. Njegovo svedočenje dobijeno je nakon što je već bio pripremljen kompletan materijal, te je naknadno uneto kao dragoceno autentično svedočanstvo.
Početkom septembra meseca 1941. godine partizani su jedno vreme boravili na Livadama bliže Galadu, u neposrednoj blizini salaša Milana Veskova. Na okupu nisu bili svi borci. Jedna grupa je pre nekoliko dana otišla na Ostro, u sastavu novog odreda. Oni koji su još ostali ovde – Klima, Laza, Selika, Arkadije, Bracika i Dragomir Pajić – obavljali su poslednje pripreme u ciju prebacivanja prikupljenih materijala i hrane.
Iz zapisa Istvanfi Endrea: "Borbeni Turski Bečej 1850 -1890" ("A küzdő Törökbecse") nailazimo na podatke da je 1863. godina bila veoma teška zbog metereoloških uslova. Te godine od ranog proleća, do kasne jeseni nije palo ni kapi kiše, sve je ličilo na pustinju, a pšenica nije rodila ni toliko da bi se pokupilo za seme.
Pošto nemamo direktnih i verodostojnih podataka o tome kada i kako su se formirale jevrejske zajednice u Novom Bečeju i Vranjevu, koristićemo podatke iz opštinskih matičnih knjiga tih opština za period od 1895. do 1941. godine, kao i iz školskih matičnih knjiga osnovnih škola za period od 1888. do 1941. godine.
Naša istaknuta književnica Isidora Sekulić o zavičaju piše:
„Gde je ljudima zavičaj? Tamo gde drugi ljudi oko njih razumeju do kraja i do dna šta oni kažu, do poslednjeg spoljnog i unutrašnjeg trepeta jezičkog razumeju šta je onima drago i šta ih boli. Zauzme li našu njivu i selo narod drugoga jezika, zavičaju našem je kraj; oni koji se do dna i do kraja razumeju rodnim jezikom, kad jad dodija, sele. Kuda sele?
Ako neko nekada bude pisao hroniku ovog festivala morao bi da započne sa godinom 1992, kada je u Vatrogasnom domu u Negotinu, u okviru „Mokranjčevih dana“, kao gost, nastupio dečji hor iz Bočara sa svojim dirigentom Zagorkom Zagom Jegdić, gde su brojni svedoci ovog muzičkog događaja bili oduševlјeni pevačkim umećem ove dece i svežinom njihovih glasova.
Prošlo je prilično vremena od izleta u Šumicu do novog, na Matejski Brod. Iščekivali smo da Voja Glavaški dobije bicikl kako bismo krenuli sa tri bicikla. Na to smo čekali skoro do završetka školske godine. Voji su kupili bicikl marke Vesta, kao i moj, ali njegov je bio lepši, dve godine moderniji.
Kumane leži u srednjem delu Banata, u aluvijalnoj ravni Tise, na 20° 14’ istočne geografske dužine i 45° 33’ severne geografske širine. Hatar Kumana graniči se sa severozapada Novim Bečejom, sa zapada Tisom, sa severoistoka Melencima i sa istoka Tarašom. Naziv mesta vodi poreklo od Kumana, azijskog naroda turskog porekla, koji je u XI veku prodro do Mađarske.
Neprijatelj je strpljivo čekao da selo i polja pokrije prvi, veći sneg pa da preduzme opštu hajku na NOP i njegove istaknute borce u Dragutinovu i Beodri; Na Dragutinovački partizanski odred, koji mu je tokom leta i jeseni zadao dosta muke.
Porodica Kostović se naselila sredinom XIX veka u potiskom naselju Franjevu (Franyova- stari naziv za Vranjevo), najverovatnije zbog njegovog izuzetnog geografskog položaja za trgovinu žitom. Rodonačelnik porodice Kostović Jovan, a i njegov sin Stevan1 su se pokazali izuzetno veštim trgovcima, te su stekli značajnu imovinu i veliki ugled.
Jedan od učesnika dugotrajnih borbi oko upražnjenog mađarskog prestola bio je i srpski plemić Stefan Balentić, potomak uglednog Srbina Tome Balinta i rođak despota Radiča Božića – svi u službi mađarske krupne vlastele, koja je jednim delom bila uz Ferdinanda Habsburga, a drugim delom uz Jovana Zapolju, odnosno prema datoj situaciji prilazila u celini ili delimično – čas jednom, čas drugom pretendentu.
U mojoj knjizi „Čari prošlih dana"' izneo sam stanje u poljoprivredi, način setve, žetve i vršidbe od 1929 - 1940. godine. Istakao sam da je i pored sve mukotrpnosti toga rada vladala harmonija, spokoj i zadovoljstvo u skoro svim porodicama. Nisam se međutim, upuštao u prikazivanju rezultata (materijalnih efekata) toga rada. Ovde mislim da se na tome malo više zadržim, jer želim da i te podatke ostavim za istoriju naša dva mesta - mislim na Novi Bečej i Vranjevo.
Često, naročito noću kad se probudim, u mislima, prosto šetam po onom i onakvom Novom Bečeju i Vranjevu, kakve sam ih u mladosti ostavio i kakvi su mi prirasli za srce.
Nema podataka o godini rođenja niti o godini smrti, već na nadgrobnom spomeniku stoji Rohonci Leopold umro u 54. godini života, Šišanji Klara umrla u 42. godini života 1861. i Laslo, verovatno njihov sin, umro u 22 godini života 1873. godine.
Rohonci Leopold (Lipot) je rodonačelnik porodice poreklom je iz Vesprema. Istakao se kao pukovnik u Velikoj buni baš u borbama kod Novog Bečeja, gde se oženio Klarom, unukom novobečejske vlastelinke Klare Šišanji. Klara je donela u miraz veliko imanje na Bisernom Ostrvu. Njihov sin Gedeon, bio je dugogodišnji poslanik u Ugarskom saboru za srez novobečejski.
Park prirode „Stara Tisa” kod Bisernog ostrva prostire se na površini od 391 ha, od čega je 6% u režimu zaštite II stepena, dok ostatak pripada režimu zaštite III stepena. Područje obuhvata tri opštine: Bečej, Novi Bečej i Žabalj.
Između dva svetska rata Vranjevo i Novi Bečej bili su dve posebne administrativne opštine. Stvaranjem banovina u Kraljevini Jugoslaviji 1929. došlo se na ideju da se svuda, tamo gde je, pre svega, ekonomski bilo opravdano, dođe do spajanja naselja. Udruženje trgovaca i industrijalaca, na čelu sa Gigom Jovanovićem, najviđenijem novobečejskim građaninom toga doba, pokrenulo je ovu ideju smatrajući da Vranjevo i N. Bečej treba da se spoje u jedno mesto.
Dragiša Bunjevački, slikar iz Novog Bečeja i osnivač grupe „Selo“, rođen je 1925. godine u Pančevu.
Bio je umetnik koji je živeo da bi slikao, ali nikada nije živeo od slikarstva niti slikao zarad pukog opstanka.
U Torontalskoj županiji bilo je 1785. godine svega 108 plemića, a već niakon pedeset godina 976, što je devet puta više. I pored tako naglog povećanja, broj plemića bio je srazmerno mali u odnosu na stanje u čitavoj Monarhiji, ali su zato oni bili imućniji nego u drugim županijama.
Posle oktobarske revolucije, marta 1920. godine smešten je u Novi Bečej Harkovski institut — Ruska srednja ženska škola s internatom. Rešenjem Ministra prosvete Kraljevine Jugoslavije SN Br. 11539, od 10. VIII 1922. Institut je podignut na stepen osmorazredne ženske gimnazije, s pravom mature po propisima važećim za srednje škole u Jugoslaviji.
Protičući, uglavnom, ravničarskim predelima — Tisa ima vrlo mali pad, jedva 28 milimetara po jednom kilometru. Zbog toga nastaju velika krivudanja reke i neprekidno, razvijanje okuka (meandera). Meanderi su usporavali oticanje što je povišavalo vodostaj, a u periodu topljenja snega, u predelima izvorišta Tise i njenih pritoka, dovodilo do velikih poplava. Da bi se spasle, velike površine obradivog zemljišta, od poplava pristupilo se regulisanjoi toka reke izgradnjom nasipa, a presecanjem mnogih meandera skraćen je tok Tise od 1429 km na 977 km.
Omogućava prihvatanje svih suvišnih voda sa slivnog područja – gravitaciono (slobodnim padom) ili veštački – crpkama, i evakuiše ih dalje u glavne prijemnike: Tisu i Dunav. Trase OKM-a projektovane su tako da dimenzije proticajnih profila ovih velikih i moćnih kanala zadovoljavaju u horizontalnom i visinskom pogledu.
Jedan od najstarijih spomenika kulture u ovom kraju su ruševine monumentalne crkve Arače (udaljena oko dvanaest km od Novog Bečeja i Vranjeva u pravcu severo-istoka). Smatra se da sadašnji očuvani ostaci potiču od crkve izgrađene 1228. godine, ali da je ona podignuta na mestu gde je već, između devetog i jedanaestog veka, postojala crkva, o čemu svedoče fragmenti dekorativne plastike s motivima trostruke pletenice.
Kada je 2016. godine na Paraolimpijskim igrama u Brazilu Laslo Šuranji osvojio zlatnu medalju u streljaštvu, postalo je jasno da su se njegova upornost, istrajnost i duhovna snaga isplatile.
U Novom Bečeju, pre Drugog svetskog rata, plivalo se na četiri načina: muško, žensko, leđno i kereće plivanje.
Muško plivanje odlikovalo se zaveslajima ruku sa izbacivanjem iznad vode, dok su noge pravile pokrete u obliku makaza, a glava je obavezno bila iznad površine.
Prvi skupštinski izbori za Konstituantu raspisani su tek dve godine posle ujedinjenja, kada je buržoazija smatrala da je postigla određenu međunarodnu i unutrašnju konsolidaciju. Da bi se osigurala na izborima, nije dozvoljavala ni elementarna građanska prava u oblastima bivše Austro-Ugarske: slobodu zbora i dogovora.
Da bi pooštrila mere protiv komunista, Skupština je 2. avgusta 1921. godine donela Zakon o zaštiti javne bezbednosti i poretka u državi. Tim zakonom su za svaku komunističku aktivnost bile predviđene surove kazne, pa čak i smrtna.
Krajem IX veka, tačnije – 895. godine, u područje srednjeg toka Dunava i Tise prodiru Mađari, gde zatiču brojna južnoslovenska plemena.
U početku organizatori i učesnici pljačkaških pohoda, postepeno prelaze na sedelački način života i primaju dosta navika i običaja starosedelačkog, južnoslovenskog stanovništva.
Veslanje, nekada veoma popularna i omiljena veština pre rata, tokom okupacije nije se praktikovalo, jer je okupator zabranio građanima da poseduju čamce na Tisi. Dozvolu za držanje i vožnju čamaca imali su samo profesionalni ribari, kojih je bilo tek nekoliko.
Seljačke bune zauzimaju vidno mestu u istoriji Ugarske. Nemaština i siromaštvo, izazvano stalnim povećanjem nameta i pogoršanjem uslova života, dovodilo je seljake u Ugarskoj da su i pre 1848. godine ustajali protiv ugnjetača.
Uz težak položaj seljaka i prepreka koju je feudalna država predstavljala za razvoj građanskog društva (buržoazije), i politička kriza, koja je zahvatila skoro sve evropske zemlje, od 1846. pa do 1848. godine, doprinela je da ustanak bukne i u Austro-Ugarskoj.
Revolucionarni događaji 1848. godine imali su snažan odjek i u Velikokikindskom dištriktu u kome je zbog nerešenog agrarnog i nacionalnog pitanja izbio antifeudalni agrarni pokret selјačkih masa. Do krvavog sukoba između pobunjenih srpskih selјaka i vojske došlo je prvo u Kikindi 24. aprila.
Beda i teški radni uslovi naterali su seosku sirotinju i proletarijat na organizovanu borbu putem štrajkova. Iako je bilo štrajkova i ranijih godina, 1897. godine oni su bili najmasovniji. Centar borbe bio je u Elemiru, a najznačajnija borba vođena je u Potisju, u nekadašnjem Dištriktu, gde je štrajk uzeo najveći maha u Turskom Bečeju, Kumanu, Melencima i, naročito, u opštini Torda.
Nisam nikad razmišljao, dok sam živeo u Novom Bečeju kod roditelja zemljoradnika, o odnosu prema zadacima, pastira-čuvara seoskih stada. Bilo je sasvim normalno i obično kada bi predveče čuvar goveda-samadov, kako smo nazivali glavnog čuvara, otvorio vrata i sa ulice vikao:
- Domaćice, oćel kera? Ima li koga? Kada se neko odazove, on saopštava: „juče se vaša krava Ruža vodila". To je značilo, da od tog dana treba računati kada će se oteliti. Za tu lepu vest Samadov će biti počašćen čašicom rakije i eventualno većim komadom hleba i parčetom slanine. To je tako saopštavao svinjar, čikoš za konje i svaki drugi seoski čuvar stada, o svakoj promeni na konju, volu, ovci i drugoj stoci poverene im na čuvanje.
Zbog nedovršene obrade podataka popisa stanovništva iz 1981. godine, detaljnija analiza polne i starosne strukture stanovništva opštine Novi Bečej može se vršiti samo na osnovu rezultata ranijih popisnih godina.
Prema popisu stanovništva iz 1961. godine, od ukupno 33.507 stanovnika, na teritoriji opštine bilo je 16.965 ili 50,60% ženskog stanovništva.
Vredna je pomena, možda ne revolucionarna, ali bez sumnje burna školska prošlost Novog Bečeja između dvadesetih i tridesetih godina dvadesetog veka.
Novi Bečej od 1908. godine ima četvororazrednu građansku školu u kojoj su se obrazovala deca, uglavnom za potrebe novobečejske trgovine i zanatstva. Oni koji su želeli da se dalje školuju, a roditelji im imali potrebna sredstva odlazili su u obližnje gradove Veliki Bečkerek, Veliku Kikindu, pa i u Novi Sad i Sremske Karlovce. Školovanje van mesta boravka roditelja značilo je ograničavanje daljeg školovanja.
Jedan od najznačajnijih portreta iz sredine 19. veka, koji čuva sećanje na nekadašnji Kuman, jeste portret Stevana Sekulića, beležnika iz ovog mesta. Ovaj portret, urađen 1854. godine, delo je Nikole Aleksića, čuvenog srpskog slikara poznatog po klasičnim motivima i izraženom smislu za detalj. Dimenzija 50x60,5 cm, naslikan u tehnici ulja na platnu, predstavlja jedno od najranijih zabeleženih likovnih svedočanstava o stanovnicima Kumana.
Novi i Stari Bečej posle prvog svetskog rata, a verovatno je to tako bilo i ranije, bili su povezani omanjim brodićem pod imenom „Stari Bečej", koji je više puta u toku dana saobraćao od jednog do drugog Bečeja. Njime su, sećam se sve do postojanja privatne gimnazije u Novom Bečeju, putovali đaci iz Starog Bečeja u više razrede gimnazije. Stari Bečej je u to vreme imao samo nižu gimnaziju tj. do četvrtog razreda.
Pored onog što je Evlija Čelebija zapisao o »Lepom gradu Bečeju« iz perioda turske vladavine, interesantno je pročitati i druge ocene i utiske date o Novom Bečeju polovinom devetnaestog veka. Iz četrdesetih godina toga veka imamo opis s podacima, koje je izneo Fenješ Elek i zapise austrijskog putopisca Kuniča, koji je boravio u Novom Bečeju u drugoj polovini devetnaestog veka. Opis života u Novom Bečeju posle velike bune pa skoro do kraja devetnaestog veka dao je Ištvanfi Endre.
Jedno od najstarijih lovačkih društava u Srbiji i Vojvodini svakako je Novobečejsko lovačko društvo, osnovano 1. oktobra 1885. godine. O tome postoji i dokaz – usvojeni Statut (čija kopija se nalazi u prilogu), usvojen na osnivačkoj skupštini održanoj u Novom Bečeju, sada već davne 1885. godine, sa tačno navedenim datumom.
U pogledu broja stanovnika, mesto nije doživelo velike promene u poslednjih 130 godina. Godine 1869. izvršen je prvi popis, po kome je bilo 14.423 stanovnika, dok je po poslednjem popisu iz 2002. godine zabeleženo 14.406 stanovnika.
Trideset i prvog decembra 1941. godine, opštinski panduri su razneli po selu oko osamdeset poziva za tzv. kuluk. U njima je pisalo: da jedan muški član iz kuće dođe prvog januara ujutru kod Opštine i da sobom ponese ašov ili lopatu.
Razvoj privrede u novobečejskoj subregiji karakterišu dva razdoblja. Pre drugog svetskog rata privredna aktivnost na području opštine bila je veoma jednolična. Sve se, skoro isključivo, svodilo na poljoprivrednu proizvodnju. Prve osnove industrijske proizvodnje predstavljala je proizvodnja cigle i crepa, i — u oblasti prehrambene industrije — proizvodnje brašna i mlečnih proizvoda.
Na prirodni priraštaj stanovništva, pored ostalih faktora, utiču dve osnovne komponente: natalitet (ili rađanje) i mortalitet (ili umiranje). Razlika ovih dveju komponenata čini prirodni priraštaj stanovništva na određenom prostoru.
Prirodni razvoj stanovništva novobečejske subregije, posmatran i analiziran u dužem vremenskom razdoblju, ispoljava razlioite promene. Pre drugog svetskog rata, sva naselja sadašnje opštine karakterisao je pozitivni prirodni priraštaj. U svakoj godini bilo je više rođenih nego umrlih lica. Prirodna reprodukcija stanovništva ostvarivana je na celoj teritoriji sadašnje subregije.
Velike slobodne površine zemlje pod ritovima, livadama i šumama i slaba naseljenost Banata, uz veliku ličnu nesigurnost stanovništva pod Turcima, naterali su stanovništvo Banata da živi svojevrsnim nomadskim životom. Svojevrsnim utoliko, što su tako živeli i oni koji su se bavili ratarstvom.
