U jugoistočnom delu novobečejske subregije nalazi se Kumane. Ovo naselje je najbliže središtu opštine — od Novog Bečeja je udaljeno svega 12 km. Izgrađeno je na obalskoj gredici — akumulativnom uzvišenju, koje je za sobom ostavila Tisa. Usled veoma niskog i vodoplavnog zemljišta i neregulisanog toka Tise, Kumane je u prošlosti nekoliko puta menjalo lokaciju. Poslednji put, 1801. godine, izgrađeno je novo naselje na mestu gde se i sada nalazi.
U odnosu na širu banatsku regiju, Kumane je smešteno u srednjem Banatu, na prostranoj aluvijalnoj ravni Tise. Prema geografskim koordinatama, zauzima položaj na 20. stepenu i 14. minutu istočne geografske dužine i 45. stepenu i 33. minutu severne geografske širine.
Geografski položaj naselja nije najpovoljniji. Na to je uticalo nekoliko prirodno-geografskih i društveno-geografskih faktora. Među njima su: velike vodoplavne površine, mali procenat zemljišta visokog kvaliteta i plodnosti, dugogodišnja lokacija van glavnih saobraćajnih komunikacija. U ne tako davnoj prošlosti, Kumane je sa susednim naseljima i širom okolinom bilo povezano samo železničkom prugom. Položaj van glavnih komunikacija imao je uticaja i na usporeniji tempo razvoja naselja i njegove privrede. Izgradnjom asfaltnog puta od Melenaca do Novog Bečeja, koji prolazi kroz naselje, saobraćajni uslovi znatno su poboljšani. Ovim putem Kumane je, preko Melenaca, povezano sa veoma značajnom drumskom komunikacijom u Banatu Beograd — Zrenjanin — Kikinda. Preko Novog Bečeja, uspostavIjena je drumska veza sa ostalim naseljima opštine, a preko brane — mosta i sa Bečejom i Bačkom u celini.
Hatar naselja ima površinu od 18.325 katastarskih jutara. Ograničen je na severu hatarom Novog Bečeja, na istoku hatarom Melenaca, na jugu hatarom Taraša, a sa zapadne strane granicu čini sadašnji tok Tise. Ceo kumanački hatar podeljen je na manje potese — rudine, kao što su: Stara zemlja, Livade, Selište, Parlog, Mlaka, Srednji vinogradi, Borđoš, Mali rit, Veliki rit. Oko 82% celokupne površine hatara čini produktivno tle. Karakteristično je da su ove površine veoma lošeg pedološkog sastava i da, po kvalitetu obradivog zemljišta, Kumane zauzima poslednje mesto među svim naseijima opštine. Sa 57% zastupljen je degradirani černozem, čija je proizvodna sposobnost znatno manja u odnosu na tipični černozem. Sa 23% zastupljena je ritska crnica, a preostalih 20% čini slatinasto zemljište.
Oko naselja i u unutrašnjosti hatara ima nekoliko ulegnuća, različitih po obliku, veličini i dubini. To su ostaci nekadašnjeg toka Tise, koji su, povremeno ili stalno, ispunjeni vodom. Ova ulegnuća predstavljaju neproduktivne površine, koje zahvataju ukupno oko 700 katastarskih jutara. Među većim jarugama, koje su preko cele godine ispunjene vodom, ističu se: Ostrovo, Tešanova jaruga i Baba Midina jaruga. Kopovi su plića ulegnuća u kojima se voda zadržava samo do jula meseca. Različite su veličine, od 20 do 150 kj. Većina ima vrlo karakteristične nazive, kao što su: »Trifunagića kopov«, »Karlice«, »Aranga«, »Sinatrova kopov«, »Kapamadžijina kopov«, »Mutljača«, »Prokina kopov«.
Nezadovoljavajuće pedološke i hidrografske prilike od davnina su poIjoprivrednike ovog naselja orijentisale na stočarstvo, više no što je to slučaj sa ostalim naseljenim mestima opštine. Pored ratarstva i stočarstva, u naselju postoji ciglana, koja proizvodi punu opeku, i jedan pogon hemijske industrije, koji se bavi proizvodnjom različitih sredstava za čišćenje. Trgovina i ugostiteljstvo su lokalnog značaja i karaktera, a zanatstvo je, kao i u drugim mestima, slabo razvijeno.
Ime i istorija naselja
Pretpostavlja se da naziv sela vodi poreklo od Kumana, jednog ogranka azijskih Turaka, koji su u XI veku, u svom pohodu ka srednjoj Evropi, dospeli u ove krajeve. Prema arheološkim ostacima, prva ljudska naseobina na ovom mestu datira još iz neolitskog doba. Međutim, u istorijskim dokumentima, ovo naselje se pominje tek u XVII veku, u periodu turske vladavine. U poznatom Pećkom katostigu, odnosno spisku priloga za Pećku patrijaršiju iz 1660. i 1661. godine, Kumane se pominje kao srpska opština u Banatu. Sve do naseljavanja Srba — graničara u ove krajeve, naselje je imalo svega nekoliko kuća. Prilikom popisa iz 1717. godine, ovo selo je iinalo svega 13 kuća, a na Mercijevoj karti bilo je obeleženo kao bivše uništeno stanište, pod imenom Kumani. Od 1750. godine, ovo naselje je u vlasništvu carske riznice, koju je zakupilo Društvo zakupnika južnomađarskih carskih pustara. U to vreme, 1752. godine, graničari počinju da naseljavaju Tisko-Pomoriške vojne granice i Kumane postaje sedište jedne čete. Naseljavanjem graničara, broj stanovnika postepeno raste a naselje počinje teritorijalno da se širi. Kasnije, 1774. godine, ovo mesto se priključuje povlašćenom Kikindskom okrugu. Razvojačenjem ovih krajeva, nezadovoljno stanovništvo se buni i 36 porodica se iseljava iz Kumana i odlazi u područje Podunavske vojne granice, koja je tada bila u formiranju.
U toku rata Austrije sa Turskom 1788. godine, iz Srbije se u Kumane preseljava 18 velikih porodica. Sa ostalim selima Kikindskog slobodnog okruga, i ovo banatsko naselje dobija povelju povlašćenog položaja. Polovinom XIX veka (1854. godine), selo strada od velikog požara, koji je u to vreme zahvatio većinu naselja ovog kraja. U 1873. godini epidemija kolere bitno smanjuje ukupan broj stanovništva. Posle svega pomenutog, krajem XIX veka, Kumane ponovo počinje da se razvija. Prema popisu iz 1910. godine, ovo naselje je imalo 1.420 kuća, sa 5.693 stanovnika, među kojima je najviše bilo Srba. Narednih deset godina broj stanovnika je i dalje rastao, a naselje se teritorijalno širilo. U 1921. godini Kumane je imalo 6.212 stanovnika, što je najviše od začetka formiranja ovog naselja do danas. Od 1921. godine ukupan broj stanovnika počinje da opada, posle drugog svetskog rata još izraženije zbog iseljavanja stanovnika u gradove.
U našoj novijoj istoriji Kumane je, u ovom delu Banata, predstavljalo žarište borbe za napredne ideje. U toku narodnooslobodilačke borbe, stanovnici ovog naselja bili su veoma aktivni i dali su veliki doprinos borbi za oslobođenje zemlje. Kumane je rodno mesto velikana naše socijalističke revolucije i posleratne izgradnje druga Jovana Veselinova — Žarka.
Stanovništvo
Prema popisima od 1931. do 1981. godine, u ukupnom kretanju stanovništva ovog naselja dolazilo je do različitih promena. Ove promene najboIje su ilustrovane sledećim podacima:
Od 1931. do 1953. godine zapaža se postepeni porast ukupnog broja stanovnika, a od 1953. do poslednjeg popisa 1981. godine, apsolutni broj stanovnika u stalnom je opadanju. Ovo je period kad mlađe stanovništvo, spo sobno za rad, u sve većem broju napušta selo i pokušava da svoju životnu egzistenciju obezbedi zaposlenjem u nekom gradu i razvijenijem privrednom centru. Istovremeno, to je period sve izraženijeg opadanja nataliteta i prirodnog priraštaja, što takođe bitno utiče na smanjenje ukupnog broja stanovnika. U poređenju sa brojem stanovnika 1953, u 1981. godini zabeleženo je najveće smanjenje, koje iznosi oko jednu petinu stanovništva iz popisa od 1953. Slične pojave u kretanju broja stanovnika zapažaju se i u ostalim naseljenim mestima opštine.
U posmatranom periodu, do 1961. godine broj domaćinstava je rastao, što je posledica izdvajanja novozasnovanih mladih porodica u nova domaćinstva. Postepenim iseljavanjem u gradove dolazi do blagog opadanja broja domaćinstava.
U polnoj i starosnoj strukturi takođe dolazi do karakterističnih promena. U ukupnom stanovništvu od 1931. do 1948. godine broj žena bio je manji u odnosu na muškarce, a od 1948, do poslednjeg popisa 1981, konstantno je broj ženskog veći u odnosu na muško stanovništvo. Prema podacima iz poslednja dva popisa stanovništva, u starosnoj strukturi zapaža se postepeni porast starijeg u odnosu na mlađe stanovništvo, što je normalna posledica sve manjeg prirodnog priraštaja.
Struktura stanovništva prema aktivnosti i delatnosti ima slična obeležja kao i u ostalim seoskim naseljima opštine. Od ukupnog broja stanovnika, oko 35% čini aktivno stanovništvo. Dve trećine stanovništva izdržava se iz poljoprivrede, a jedna trećina iz ostalih delatnosti. Prema zanimanjima, od 35% aktivnih stanovnika — 25,55% su poljoprivredni radnici, 4,5% su radnici u industriji, oko 2% su zanatlije, a manje od jednog procenta radnici ostalih delatnosti: građevinarstva, saobraćaja, trgovine i ugostiteljstva, prosvete i kulture, zdravstva, komunalnih i drugih delatnosti.
Prema poslednjem popisu 1981. godine, obrazovna struktura stanovništva je zadovoljavajuća. Od ukupno 3.576 lica starih 15 i više godina — 1.244 lica imaju potpuno osnovno obrazovanje, 721 lice ima srednje obrazovanje, 41 lice steklo je višu školsku spremu, a 27 lica ima visoko obrazovanje. Karakteristično je da 1.154 lica ima nepotpuno osmogodišnje osnovno obrazovanje, što je relativno mnogo u odnosu na ostale kategorije u obrazovnoj strukturi. Međutim, to su pretežno stariji stanovnici koji su, prema ranijem obrazovno-vaspitnom sistemu, sa četiri odnosno sa šest razreda osnovne škole, sticali potpuno osnovno obrazovanje.
U etničkoj strukturi stanovništva, najveća je zastupljenost Srba — 3.872, a svega 442 stanovnika pripada drugim narodima i narodnostima. Među njima najviše ima Mađara (153) i Roma (114).
Tip naselja i kuća
Kumane je naselje panonskog tipa. Izgrađeno je na jednom uzdužnom uzvišenju — obalskoj gredici, koju je za sobom ostavila Tisa, a kasnije je eolskom akumulacijom dobija konačan oblik. Naselje ima kvadratni oblik. Ulice su prave, međusobno paralelne, i seku se pod pravim uglom. Različite su širine, od 25 do 45 metara. Selo ima dve glavne ulice, od kojih jedna ima pravac sever—jug (Ulica Ljubice Odadžić) a druga istok—zapad (Ulica maršala Tita). Ove ulice su najšire, seku se pod pravim uglom u središtu naselja i dele Kumane na četiri dela. U centru sela nalazi se trg, na čijem se jednom delu nalazi pijaca. Na trgu se nalazi i spomenik palim borcima iz Narodnooslobodilačkog rata, koji svojom veličinom i izgledom pripada najlepšim spomenicima ove vrste u ovom kraju.
U centru naselja nalaze se osnovna škola, zadružni dom, mesna kancelarija, zdravstvena stanica i ostale značajnije institucije i organizacije.
Većina ulica je asfaltirana. Trotoari su popločani ciglom, a mnogi su i betonirani. Između trotoara i kolovoza nalaze se prostrane travnate površine, cvećnjaci, ukrasno šiblje i drvoredi, što naselju daje izuzetan estetski izgled.
Kuće su panonskog tipa, kao i u ostalim seoskim naseljima opštine. Pored stambenog prostora koji je građen do ulice, u unutrašnjosti ekonomskog dvorišta izgrađeni su i ostaii prateći objekti, neophodni poljoprivrednicima.
U početnom razvoju komunalnog sistema, Kumane je bilo opština, a od 1960. godine je u sastavu opštine Novi Bečej. U sadašnjoj lokalnoj samoupravi, organizovano je kao jedinstvena mesna zajednica. Organizacionu jedinicu opštinskog organa uprave čini mesna kancelarija. Naselje ima izgrađen lokalni vodovod, savremeno opremljenu ambulantu, sportske terene, biblioteku i bioskop, što stanovništvu omogućuje zadovoljavanje najraznovrsnijih potreba u mestu stalnog življenja.
