Kumane
Postanak Kumana: Najstariji tragovi naseljavanja prostora Kumana datiraju iz neolita, a utvrđeno je da pronađeni grobovi Slovena i Avara potiču iz VI i VII veka nove ere. Pretpostavlja se da je samo naselje dobilo naziv po turskom plemenu Kumani.
Oni su se krajem XI veka nastanili na lokalitetu zvanom „Šanac Kumani“ (Staro selo) koji se nalazi na uzvišenim gredama na granici između Malog i Velikog rita, u neposrednoj blizini obale Tise, kako bi učestvovalo u odbrani Ugarske od najezda Tatara. Selo Kumane se prvi put spominje u Pećkom kastigu, a najstariji pisani dokument koji čuva crkva u Kumanu je Protokol rođenih iz 1757. godine.
Tek nakon oslobađanja Banata od Turaka 1717. godine, broj Kumančana je postepeno počeo da raste. Dok je početkom XVIII veka u mestu bilo svega dvadesetak poreskih obveznika, njihov broj se progresivno uvećavao tek nakon preseljenja na današnju, uzvišeniju, peskovitu lokaciju „Crni pesak“ 4 km na istok, u periodu od 1801. do 1812. godine (Varadinac, 2010).
Razvoj naselja: Iako su meštani sela bili materijalno i fizički iscrpljeni posle seobe na novu lokaciju, zadivljuje istrajnost meštana za napretkom (Varadinac, 2010). Mnoge rodne godine i visoke cene poljoprivrednih proizvoda početkom XIX veka doprinele su razvoju zemljoradnje i poboljšanju materijalnog položaja pojedinaca, a otkupljivanje tzv. „iberlanda“ krajem XIX veka je bila prilika nekim Kumančanima da još više uvećaju svoje imetke. Privilegovanje bogatijih prilikom otkupa ritske zemlje i veliki broj sitnih parcela na manje produktivnom zemljištu, doveli su do povećanja siromaštva, što je vidno uticalo na kvalitet života. Dok su u bogatijem delu sela podizane privatne kuće sa zabatima i krovovima od biber crepa, u sirotinjskim i oskudnim četvrtima harale su zarazne bolesti zbog nehigijene (Brusin, 1991).
Sredinom XVIII veka tzv. Staro selo imalo je malu i vrlo skromnu crkvu. Godine 1834. u novom selu je podignuta jednobrodna masivna barokna crkva u neoklasičnom stilu koja je posvećena Sv. Arhistratizima Mihailu i Gavrilu (Stančić i Letić u: Varadinac, 2010). U objekat pravoslavne crkve dugi niz godina nije ulagano dovoljno sredstava i neophodna je njegova obnova. U periodu do kraja Drugog svetskog rata, sazidane su četiri školske zgrade (Brusin, 1991). U naselju se danas nalaze osmogodišnja škola, zabavište, mesna zajednica, zdravstvena ustanova i dr (Bajić, 1981).
Melenci
Postanak Melenaca: Lokaliteti Devetak i Ilje u severnom delu melenačkog atara bili su, prema podacima Pećkog kastiga tj. Spiska priloga za Pećku patrijaršiju iz 1660. i 1661. godine, nastanjeni još u tursko doba, a stanovništvo se bavilo stočarstvom, zemljoradnjom, lovom i ribolovom, a pomalo zanatstvom i trgovinom. U prvoj polovini XVIII veka, meštani obe naseobine su ili izginuli u austrijsko-turskim sukobima ili su se odselili, pa je cela oblast nekih tridesetak godina bila pusta (Cerović, 1984). Na Mersijevoj karti Banata rađenoj od 1723. do 1725. godine, na južnoj obali jezera Rusanda, na mestu današnjeg naselja nalazi se simbol poštanske stanice (Bošnjak, 2001).
Smatra se da je naselje Melenci nastalo naseljavanjem pustare „Melencze“ pored obale jezera Rusanda, odmah nakon „razvojačenja“ Potisko-pomoriške granice 1751.
godine (Grošin, 2009., Cerović, 1984). Graničari su se na područje Melenaca doselili iz Arada, Pečke, Semlaka, Nadlaka, Čanada, Orovilja, Bogaroša, Šajtina i drugih okolnih sela, postavljajući šatore na razoranoj ledini, a potom podižući trošne kolibe i ukopavajući zemunice. Pretpostavka je da toponim potiče od turske reči mehlem (lek) jer se veruje da je i u osmanlijsko doba na mestu današnje banje Rusanda postojalo lečilište (Cerović, 1984).
Razvoj naselja: Raštrkani objekti na pustari Melence su krajem XVIII i početkom XIX veka zamenjeni zaseocima (a danas kvartovima) Srpkanj, Pavliš, Vlaškanj i Čontik sa porodičnim salašima na uzvišenjima u blizini obale jezera (Bošnjak, 2001), a selo je bilo ušoreno o čemu svedoči prikaz sa karte Prvog vojnog premera 1769. -1772. godine.
Već u drugoj polovini XIX veka, Melenci su smatrani varošicom s obzirom na raznovrsne urbane sadržaje, neprestano povećanje broja stanovnika i gradski način života. Kuće su zidane u banatskom stilu. Prva škola sagrađena od priloga meštana, počela je sa radom još 1758. godine, dok je prva od četiri vetrenjače izgrađena 1820. godine. Stara crkva, sazidana od busena i pokrivena šindrom, imala je nov ikonostas sa pozlaćenim ikonama, a neoklasicistička crkva Sv. Oca Nikolaja podignuta je 1790. godine. Razvoj naselja neretko su usporavale elementarne nepogode i zarazne bolesti. Krajem XIX veka, u selu je počeo intenzivniji razvoj privrede.
Sagrađena je železnička stanica, pošta, dve ciglane, štedionica i osnovano je Melenačko gazdinsko kreditno društvo (Grošin, 2009). Razvoj kulture takođe je pomogao ljudima da se oporavljaju nakon loših perioda. Srpsko pevačko društvo osnovano je 1870. godine, a čitaonica je otvorena 1876. godine.
Sadašnji objekat osnovne škole izgrađen je 1968. godine. Na izlazu iz Melenaca nalazi se vetrenjača, jedna od dve sačuvane u Banatu, koja je izgrađena 1891. godine. Mesna crkva prilično je očuvana, ali su potrebna određena ulaganja u njenu obnovu. Namena objekta nekadašnje Melenačke štedionice menjana je od banke, žandarmerije do zgrade za stanovanje, što predstavlja i današnju namenu.
Naselje poseduje savremenu ambulantu, poštu, banku i sl. Sastavni deo naselja čini Banja Rusanda (Bogdanović i sar, 1995).
Istorijat lečilišta „Rusanda“
Banja Rusanda imala je veliku ulogu u ekonomskom jačanju i svakom drugom napretku sela. Primitivno kupalište u vidu drvenog kupatila na splavovima izgrađeno je još 1866. godine (u blizini puta Zrenjanin-Kikinda, kod današnje mašinske stanice), ali su ga 1875. godine vetar i oluja razneli po jezeru. Po nagovoru sveštenika Nikole Bibića, 1877. godine Ana Klajić donirala je 30000 forinti za izgradnju banje. Prvi paviljon sa kupatilom od 20 kabina podignut je 1878. godine, u korist „Srpske pravoslavne crkve melenačke“. U narednom periodu, blato i voda su se do kabina dovlačili u čamcima i pokretnim kadama.
Paviljone su u narednom periodu takođe podigli Đura i Jelena Dimitrijević, Crkvena opština Melenci iz dobrovoljnih priloga meštana, trgovac Đorđe Simonović iz Šida koji je svoj objekat poklonio banji u znak zahvalnosti za izlečenu kostobolju kao i Dušan i Anka Cvejanov iz Velikog Bečkereka, koji su 1932. godine svoju zadužbinu namenili siromašnim zanatlijama (Bošnjak, 2001).
Za razonodu, postojala je biblioteka, klavir i muzika za igranke, kao i pozorište.
Za potrebe rekreacije izgrađeno je fudbalsko i tenisko igralište, kuglana, postojala je oprema za bilijar i ping-pong. Dobrotvorka Ana Klajić je u vreme procvata banjskog turizma redovno organizovala balove i pozorišne predstave. U svečanoj sali Banje Rusande, Srpsko narodno pozorište iz Novog Sada odigralo je brojne predstave (Cerović, 1984). Čak je i samo naselje Melenci duži niz godina imalo glumačku ekipu (Bošnjak, 2001).
Za prijem oko 2500 bolesnika godišnje, izgrađen je parking prostor za autobus i fijakere, koji su dovozili turiste sa železničke stanice.
Električna centrala omogućavala je prijem turista i u večernjim satima, jer je u dužini od 3,5
kilometara bio osvetljen put od železničke stanice do lečilišta.
Specijalna bolnica za rehabilitaciju „Rusanda“ osnovana je od strane Ministarstva za zdravlje Republike Srbije, u skladu sa tada važećim zakonom o zdravstvenoj zaštiti. Od početka 1963. godine do danas, ovaj kompleks funkcioniše isključivo kao zdravstvena ustanova. Površina područja Banje „Rusanda“ iznosi oko 400 hektara (Uredba o utvrđivanju područja Banje „Rusanda“ Melenci, „Sl. glasnik RS“, br. 31/99), od kojih se 230 hektara nalazi u građevinskom području naselja Melenci, a oko 170 hektara u ataru K.O. Melenci.
Za potrebe lečilišta koristi se peloid iz obalnog dela Velike Rusande, koji se termički obrađuje pre korišćenja. Iz dva bunara se, sa dubine oko 97 metara, koristi malo mineralizovana voda za vodosnabdevanje. Do 2010. godine, iz dubine od oko 590 metara, korišćena je i geotermalna podzemna voda za potrebe lečenja. Termominaralna voda dopremana je iz bušotine Me/1H, formirane tokom istraživanja naftnih resursa na ovom području (Đaković i sar, 1998). Od 2010. godine, naftna kompanija naložila je zatvaranje izvora termomineralne vode, što je znatno pogoršalo uslove rada. Osim navedenog, zbog nedostatka finansijskih sredstava objekti Specijalne bolnice su u izuzetno lošem stanju.
