Rusanda i njena bliža okolina su lokaliteti koji su od sredine 20. veka bili predmet relativno kontinuiranih ornitoloških istraživanja. Zahvaljujući toj činjenici, vrste koje se na ovom lokalitetu zadržavaju bile su poznate, ali su tokom vremena ipak postojale vremenske praznine u istraživanju i promene u odabiru istraživačkih tema, odnosno periodično opadanje interesa pojedinih istraživača za proučavanje ptica ovog područja.
Prve konzistentnije podatke o pticama koje su zabeležene na ovom loklitetu daje Marčetić i Antal (1961), koji u ornitologiju u Srbiji uvode temu sagledavanja faune ptica slanih jezera kao posebnan ornitofaunistični zadatak, uvek naročito zanimljiv za proučavaoce ptica i na susednom Slanom Kopovu i Okanju. Kasniji istraživači produbljuju ovu temu, kompletiraju lokalnu listu ptica, izdvajaju vrte prema karakteru boravka i bave se fenošloškim promenama u ciklusima života ptica (Šoti & Dimitrijević 1974). Naročito plodan trag u poznavanju ptica Rusande i radove bogate podacima sa ovog područja ostavio je dr Srđa Dimitrijević, koji je na Rusandi ptice istraživao od polovine 1960-ih do sredine 1980-ih. Tema njegovih posebnih interesovanja bile su šljukatice Charadriiformes, ne samo na ovom području, nego u celoj Vojvodini (Dimitrijević 1977; 1983a; 1983b; 1984). Najmanje tri vrste iz ove grupe: morski žalar (Charadrius alexandrinus), sabljarka (Recurvirostra avosetta) i vlastelica (Himantopus himantopus) u tom periodu su se u Srbiji gnezdili samo na Rusandi i još najviše dva lokaliteta, te su ove vrste, dodatno, privlačine Dimitrijevićevu pažnju. Migracija vodenih ptica, njena dinamika i izbor staništa tokom migracije bila je druga važna tema koja karakteriše naučni rad ovog plodnog ornitologa.
Istraživanja na Rusandi gotovo prestaju sredinom 1980-ih i bivaju povremena, sa retkim posetama i sa veoma retkim objavnjenim informacija o nalazima (Garovnikov 1988, 1998; Lukač 1990), sve do početka 21. veka. Nakon oko 20 godina pauze, Rusandu redovno i intenzivno mladi ornitolozi počinju da posećuju tek 2004. godine, uglavnom u okviru projekata proučavanja biodiverziteta koje su sprovodili članovi Naučnoistraživačkog društva studenata biologije „Josif Pančić“ i, delimično, projekata Društva za zaštitu i proučavanje ptica Vojvodine, naročito: Marko Šćiban, Milan Ružić, Dimitrije Radišić i Draženko Rajković. Lista ptica je redovno dopunjavana, prisustvo pojedinih retkih vrsta je beleženo i komentarisano a proučavana je i dinamika pojavljivanja i migracije, posebno šljukarica (Šćiban 2004; Šćiban i Radišić 2007; Šćiban i Janković 2008; Ružić i sar. 2009; Šćiban 2009; Vučanović i sar. 2009; Radišić 2010). Doprinos i podaci ove grupe ornitologa, prikupljeni u periodu 2003-2008, imali su ključnu ulogu u nominovanju Rusande za uključivanje na listu međunarodno značajnih područja za ptice na kojoj se nalazi u okviru područja RS010IBA „Okanj i Rusanda““ (Puzović et al. 2009).
Najznačajniji doprinos poznavanju ornitofaune Rusande je kompletna lista ptica sa statusima i međunarodnim značajem svih vrsta zabeleženih u periodu od 60 godina (1950-2010), najvećom zabeleženom brojnošću tokom perioda intenzivnog istraživanja, brojnošću parova gnedarica (krajem tog perioda) i važnim lokalitetima gnežđenja za pojedine vrste gnezdarica unutar Rusande (Šćiban et al. 2010). Savremeni podaci za izradu tog rada prikupljeni su tokom 181 terenske ekskurzije u periodu 2004-2010. Taj rad, uz analizu istorijskih i podataka prikupljenih u toku procesa valorizacije, predstavlja okosnicu za ovu elaboraciju.
Savremeno stanje faune ptica
U periodu od 1950. do 2010. godine na području Rusande zabeleženo je 210 vrsta ptica (Prilog I 3). Iako predstavlja srazmerno malo područje, na Rusandi je zabeležen diverzitet vrsta veći nego na većini lokaliteta ravničarskog dela Srbije slične površine, koji su detaljno ornitološki istraživani od strane ornitologa (Gergelj & Šoti 1990; Lukač & Lukač 1992; Lakatoš 1993; Dević 1995; Agošton 2004). Na veliku raznovrsnost i stabilnost faune ptica na području Rusande ukazuje i činjenica da je većina vrsta ptica (201) zabeležena u periodu od 2004. do 2010. godine. To znači da veliki broj vrsta i pored velikih ekoloških promena koje su mogle da uslove promenu sastava ornitofaune, nije posledica dugog perioda istraživanja, već rezultat trenutnog stanja. Veliki diverzitet ornitofaune posledica je kompleksnosti prostora, raznovrsnosti staništa i posebnog položaja područja i spleta ekoloških činilaca.
Svega devet vrsta zabeleženo je samo prilikom ranijih istraživanja od strane drugih autora. Realno je pretpostaviti da je ukupan potencijalni broj ptica koji se može zabeležiti na ovom području oko 250.
Gnezdaricama se smatra 82 vrste, dok se ostale zadržavaju tokom prolećne ili jesenje seobe, zimovanja, zabeležene su na ishrani a zadržavaju se redovnu na prostornom bliskim staništima ili su veoma retke i slučajne prolaznice, odnosno bivše gnezdarice. Realno je pretpostaviti da ukupan broj gnezdarica može da bude oko 90.
Najbrojnija grupa ptica je iz reda pevačica Passeriformes (81 vrsta), zatim šljukarica Charadriiformes (47), plovuša Anseriformes (21), grabljivica Falconiformes (17), štakara Ciconiiformes (11), ždralovki Gruiformes (6), golubova Columbiformes (5), gnjuraca Podicipediformes (4), sova Strigiformes (4), vikačica Coraciiformes (4), veslonoški Pelecaniformes (3), koka Galliformes (3), detlića Piciformes (2), kukavica Cuculiformes (1) i
čiopa Apodiformes (1).
Na Rusandi je zabeležen neobično veliki ukupan broj vrsta iz reda šljukarica, a značajan broj vrsta iz te grupe na Rusandi boravio je učestalo i u većoj brojnosti u odnosu na druge lokalitete u Vojvodini (Marčetić & Antal 1961; Antal et al. 1971; Dimitrijević 1977; Dimitrijević 1984; Gergelj & Šoti 1990; Lakatoš 1992; Lukač & Lukač 1992; Dević 1995). Ukupan broj vrsta vodenih ptica koji je zabeležen je 89 (42% od ukupnog broja svih zabeleženih vrsta), što indikuje ovo stanište kao predominantno vodeno.
Međunarodne i nacionalne katregorije ugroženosti i zaštite
Ukupan broj strogo zaštićenih vrsta je 178 (Pravilnik o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva; Službeni glasnik Republike Srbije 5/2010).
Osam vrsta su globalno ugrožene (BirdLIfe International, 2004): mali vranac (Phalacrocorax pygmeus), mala lisasta guska (Anser erythropus), patka njorka (Aythya nyroca), beloglava patka (Oxyura leucocephala), belorepan (Haliaeetus albicilla), stepski soko (Falco cherrug), velika droplja (Otis tarda) i tankokljuna carska šljuka (Numenius tenuirostria). Od navedenih vrsta u savremenom periodu redovno su prisutni mali vranac, patka njorka, belorepan i stepski soko. Jedino je patka njorka gnezdarica, dok se gnežđenje stepskog sokola može očekivati.
Ukupan broj vrsta koje su od interesa za zaštitu u Evropi i u Evropi imaju nepovoljni status zaštite (SPEC2, BirdLIfe International, 2004) je 16, a od njih u gnezdarice zaštićenog područja spadaju riđoglava patka (Aythya ferina), vivak (Vanellus vanellus), crvenonogi sprudnik (Tringa totanus), sivi svračak (Lanius minor) i velika strnadica (Miliaria calandra) a u gnezdarice šireg područja i bela roda (Ciconia ciconia) i konopljarka (Carduelis cannabina).
Za ukupno osam vrsta gnezdarica Rusanda podržava nacionalno značajne populacije gnezdarica, odnosno na predmetnom području se više od 1% nacionalne populacije tih vrsta gnezdi na Rusandi.
