FAKTORI UGROŽAVANJA I OCENA UGROŽENOSTI
Faktori koji ugrožavaju zaštićeno područje
Naselja
Postojeća naselja u okruženju (Elemir, Melenci, Taraš, Kumane) imaju posredan uticaj na zaštićeno područje, koji se manifestuje pretežno hidrološkim putem (komunalne otpadne vode, procedne vode sa smetlišta i sl). kao i usled rasprostiranja zagađujućih materija u smeru kretanja dominantnih vetrova.
Usled nepostojanja kanalizacione infrastrukture i organizovanog sistema prečišćavanja, otpadne vode ispuštaju se u vodopropusne septičke jame, a odlaganje sadržaja iz septičkih jama vrši se na nesanitaran način, ispuštanjem na okolna smetlišta, njive kraj asfaltnog puta i pored Okanj bare. Nesanitarno rešavanje problema otpadnih voda ima direktan uticaj na kvalitet zemljišta, vode Okanj bare i okolnih kanala.
Upuštanje otpadnih voda naselja Kumane u Baru Crvenku putem postojećeg kanala (prema opštinskim planovima), može uticati na poremećaj prirodne dinamike voda na ovom području i gubitka jednog dela slatinskih staništa.
Iznošenje i odlaganje smeća na nivou naselja nije organizaciono ni tehnički rešeno, što za posledicu ima negativan uticaj okolnih smetlišta na kvalitet životne sredine prirodnog dobra.
Saobraćajnice koje povezuju naselja su lokalnog karaktera i ne predstavljaju uticajni faktor visokog intenziteta na prirodno dobro. Kao energent, u naseljima se pretežno koristi prirodni gas, što ima pozitivan uticaj na stanje kvaliteta vazduha.
Saobraćajnice na zaštićenom prostoru
Saobraćajnice na području zaštićenog prostora lokalnog su tipa i imaju ulogu povezivanja naselja i poljoprivrednih površina. Usled niske frekvencije kretanja vozila, lokalni putevi ne predstavljaju visok nivo rizika za zaštićeno prirodno dobro. U blizini puteva sporadično se odlaže čvrst otpad, pretežno od poljoprivredne hemizacije, što ima direktan negativan uticaj na prostor prirodnog dobra.
Privredne delatnosti u naseljima
Najintenzivniji uticaj privrednih aktivnosti na prostor zaštićenog dobra (posebno na Okanj baru) odnosi se na industrijsku zonu naselja Elemir i prateće objekte. Uticaj se manifestuje vazdušnim putem (rasprostiranjem zagađujućih materija iz visoke i niske baklje u smeru dominantnog jugoistočnog vetra), kao i zagađenjem zemljišta i podzemnih voda (kao potencijalni izvor zagađujućih materija evidentirani su naftovodi: sistem koji prelazi preko prostora zaštićenog dobra u blizini Okanj bare trasiran od naftnog polja „Rusanda" u cilju transporta nafte do sabirne stanice 1, kao i naftovod koji spaja Utovarnu stanicu „Tisa" i Sabirnu stanicu 1, prolazeći kroz zaštitnu zonu).
Duž trase naftovoda koji spaja Utovarnu stanicu „Tisa" i Sabirnu stanicu 1, na nekoliko lokacija utvrđeno je postojanje lokvi od izlivanja nafte. Slična situacija evidentirana je na okolnim njivama i u kanalima. Najveća površina zagađena izlivenom naftom na površini zaštitne zone locirana je u okviru depresija kod obližnjeg strelišta. Ne postoje podaci o analizi sadržaja zagađujućih materija u okviru ugroženih depresija.
U prethodnom periodu, kanalizacionom infrastrukturom evakuisana je uslovno čista otpadna voda atmosferskog porekla sa lokacije Fabrike za proizvodnju sintetičkog kaučuka. Negativni efekti takvih aktivnosti evidentirani su preko promene dela biljnog pokrivača (pojava trske i iščezavanje slatinske vegetacije) na mestu izliva u Okanj baru. Prema podacima nadležne službe Fabrike za proizvodnju sintetičkog kaučuka, ovaj deo infrastrukture više nije u funkciji.
Prečišćene tehnološke otpadne vode iz Fabrike sintetičkog kaučuka ispuštaju cevovodom preko područja zaštitne zone u reku Tisu van zone uticaja na zaštićen prostor.
Poljoprivredna proizvodnja na prostoru prirodnog dobra i okruženju
Uzgoj poljoprivrednih proizvoda zahteva intenzivnu primenu mineralnih đubriva za povećanje prinosa, kao i agrohemijskih mera zaštite kultura, što kao posledicu ima negativan uticaj na prostor prirodnog dobra, posebno na kvalitet vode Okanj bare.
Potencijalni efekti pesticida na zaštićeno prirodno dobro pojavljuju se u obliku zagađenja vode i zemljišta: predoziranje kod upotrebe hemikalija i fitosanitarnih proizvoda, površinsko vlaženje i spiranje po profilu zemljišta do podzemnih i površinskih voda (usled kiša ili navodnjavanja), promet pesticida preko lanaca ishrane, dospevanje na ili u zemlju i vodu biljnih i životinjskih ostataka u kojima ima nakupljenih tragova pesticida, neposredno dospevanje čestica iz atmosfere, i sl. (Popa, D. i sar, 2004.)
Mineralna đubriva akumuliraju se u zemljištu u obliku različitih nerastvorljivih soli koje zagađuju zemljište, površinske i podzemne vode. Upotrebom veće količine đubriva mogu se pojaviti i teški metali u zemljištu i vodi (Jablanović, M. i sar, 2003.). Dospevanjem u vodu, što je čest slučaj, veštačka đubriva izazivaju brzu eutrofikaciju.
Površine pod pašnjacima, kao ni livadske površine, nisu u dovoljnoj meri valorizovane za stočarsku proizvodnju, kao optimalni način korišćenja ovih poljoprivrednih površina (Sanader i dr., 2008 ).
Salaši i ekonomije
Stalni i privremeni objekti na području prirodnog dobra, sa prostorom za čuvanje stoke (torovi i kulje) nisu infrastrukturno opremljeni. Snabdevanje vodom vrši se putem kopanih bunara. Usled pretežno nomadskog načina čuvanja stoke, ne postoji nikakvo rešenje za odvođenje otpadnih voda.
U najbližoj okolini Okanj bare nalaze se četiri privremena objekta sa prostorom za čuvanje stoke (locirani na prostoru budućeg prirodnog dobra) i jedna ekonomija (na severnoj granici prirodnog dobra, u predviđenoj zaštitnoj zoni) za koju ne postoje podaci o trenutnom stanju korišćenja objekata. Privremeni objekat sa prostorom za čuvanje stoke na jugozapadnom delu Okanj bare sadrži objekat sa 60-70 krava i stambeni objekat (kolibu). U pravcu severno-severozapadnog dela Okanj bare evidentiran je niz od tri privremena objekta (od kojih su prva dva opremeljena kamp prikolicama sa strujnim agregatima). Neposredno pored navedenih objekata, redom posmatrano, uzgajaju se krave (oko 200 grla), ovce (40-50) i ponovo krave (oko 20).
Iz navedenog se zaključuje da najbliži objekti (na jugozapadnom i severnom delu) mogu imati i najveći uticaj na prostor Okanj bare.
U objektima na području prirodnog dobra, u najvećem procentu uzgajaju se krave u cilju proizvodnje i prodaje mleka, osim poljoprivrednog dobra „Taraš", gde je utvrđeno postojanje kompleksa za preradu poljoprivrednih proizvoda (uključujući sistem za distribuciju goriva). Kompleks nije u funkciji, tako da trenutno nije evidentiran uticaj na zaštićeno područje.
Na severozapadnom delu zaštićenog područja postoji ogledno polje, oformljeno za potrebe istraživanja u ratarstvu, za koje nije utvrđen potencijalan uticaj na zaštićeno područje.
Odlaganje čvrstog otpada
Na zaštićeno područje, kao i u zaštitnoj zoni, nema registrovanih sanitarnih deponija za odlaganje otpada. Na zaštićeno područj, nesanitarno se odlaže najčešće čvrst otpad od poljoprivrednih preparata, a najveća količina ovog otpada locirana je u neposrednoj blizini ćuprije preko „Čikoša", na lokalnom putu Taraš-Melenci. Na prostoru predviđene zaštitne zone nalaze se smetlišta naselja iz okruženja, gde se pretežno odlaže komunalni otpad i otpad životinjskog porekla.
Elemirsko smetlište najbliže je locirano građevinskoj zoni naselja i smešteno je na lokaciji bivših pozajmišta gline u blizini ciglane, tzv. „jamure". Drugo smetlište nalazi se kraj lokalnog puta „Melenački drum". Udaljenost smetlišta od granice prirodnog dobra je oko 350 m. Nesanitarno odlaganje otpada na ovom prostoru ukazuje na potencijalan uticaj zagađujućih
materija iz procednih voda tela smetlišta na Okanj baru, od koje udaljenost iznosi oko 800 m.
Smetlište naselja Taraš (smešteno pored groblja) nalazi se neposredno uz granicu zaštićenog područja, a smetlište naselja Kumane (locirano na pašnjaku, oko pola kilometra udaljenosti od Bare Crvenke), na granici zaštićenog područja. Oba smetlišta nalaze se u zaštitnoj zoni zaštićenog područja. Odlaganje otpada u naselju Kumane od pre 3-4 godine je prestalo, jer je u opštini Novi Bečej formirana organizovana služba („Brantner otpadna privreda") za odnošenje čvrstog otpada na privremenu deponiju u Novi Bečej. Planirano je, a većim delom je očišćena postojeća deponija čvrstog otpada.
Postojeće lokacije za odpaganje čvrstog otpada naselja ne ispunjavaju zahteve Pravilnika o kriterijumima za određivanje lokacije i uređenje deponija otpadnih materija („Službeni glasnik RS", br. 54/92).
Kod neuređenih smetlišta veoma je izražen problem zagađenja okolnog zemljišta, površinskih i podzemnih voda kako filtratom, tako i otpacima koji se raznose putem vetra. U filtratu se može očekivati pojava virusnih i bakterijskih infekcionih oboljenja. Od izdvojenih gasova iz tela smetlišta najveću zapremine zauzimaju metan (zapaljiv i eksplozivan gas) i ugljen-dioksid (koji predstavlja smetnju zbog njegove specifične gustine, jer može da dospe do nivoa podzemnih voda). Zbog rastvorljivosti CO2 u vodi, dolazi do smanjenja pH vrednosti i do povećanja tvrdoće i sadržaja minerala u podzemnoj vodi, što može da ugrozi opstanak slatinske vegetacije (zemljište tipa solonec solončakasti odlikuje se alkalnom reakcijom - reakcija gornjeg horizonta se kreće pH 7,40-8,20).
Praćenje kvaliteta životne sredine na zaštićenom području i zaštitnoj zoni
Na zaštićenom području i zaštitnoj zoni nije uspostavljeno kontinualno praćenje kvaliteta životne sredine.
Ne postoje podaci o praćenju uticaja objekata za čuvanje stoke, procednih voda sa poljoprivrednih površina i smetlišta na zaštićenom području, kao ni podaci o praćenju kvaliteta vode kanala koji prolazi pored naselja Kumane i uliva se u Baru Crvenku.
Takođe, ne postoje podaci o praćenju kvaliteta životne sredine u okolini naftovoda koji presecaju zaštićeno područje i zaštitnu zonu.
Nije utvrđeno izlivanje komunalnih otpadnih voda u Okanj baru, tako da sa ovog aspekta ne postoji potreba praćenja kvaliteta vode. Istraživanjima na terenu evidentiran je uticaj procednih voda sa okolnih poljoprivrednih površina, međutim, za ovaj tip indikatora kvaliteta vode ne sprovodi se kontinualno praćenje.
U okviru navedenih naselja u okruženju zaštićenog područja ne sprovodi se kontinualno praćenje imisije zagađujućih materija, niti drugih zakonski utvrđenih parametara kvaliteta životne sredine. Uvidom u dokumentaciju dostavljenu od strane Pokrajinskog sekretarijata za zaštitu životne sredine i održivi razvoj (Grupa autora, 2005.), u naselju Elemir utvrđeno je
postojanje podataka u vezi praćenja stanje kvaliteta vazduha (koncentracije sumpor-dioksida, čađi, azot-dioksida, suspendovanih čestica i prizemnog ozona) samo tokom 2004. i 2005. godine. Rezultati praćenja pokazali su pojedinačna prekoračenja graničnih vrednosti imisije u slučaju sumpor-dioksida, čađi i prizemnog ozona, dok su koncentracije suspendovanih čestica prelazile GVI (85 μg/m3) u 30% slučajeva. U navedenom dokumentu nije dato obrazloženje dobijenih vrednosti (mogući izvori emisije i sl).
U narednom periodu, u slučaju mogućnosti za nastavak praćenja kvaliteta vazduha, planirana je i analiza ukupnih taložnih materija sa analizom sadržaja normiranih toksičnih metala (živa, kadmijum, cink i olovo).
Prema ruži vetrova za širu okolinu naselja Zrenjanin, u smeru kretanja jugoistočnog vetra (jedan od dominantnih vetrova na ovom prostoru) rasprostiranje emitovanih zagađujućih materija iz industrijske zone je vrši se prema prostoru prirodnog dobra, delom prema samoj Okanj bari. Uvidom u podatke dostavljene od strane Odeljenja za zaštitu životne sredine HIP
Petrohemija - Fabrike sintetičkog kaučuka iz Elemira, postoji kontinualno praćenje emisije zagađujućih materija u vazduh. Dostavljeni rezultati praćenja imisije zagađujućih materija (benzen, toluen, ksileni, etilbenzen, stiren) u zoni uticaja FSK Elemir na životnu sredinu (za period avgust 2004.- jul 2005, kao i za 2006. godinu) nisu pokazali prekoračenje GVI.
