Stari grad ili bolje rečeno ruševine Starog grada nalaze se u neposrednoj blizini Novog Bečeja. Delom su na obali, a delom u reci Tisi kod 67,5-tog kilometra od ušća Tise u Dunav. No, pre nego što pređemo na kratak referat o arheološkim ispitivanjima obavljenim na početku 21. veka upoznaćemo se sa Bečejskom tvrđavom.
Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture je izdala knjigu 2018. godine pod nazivom Građa za proučavanje spomenika kulture Vojvodine XXXI. U toj knjizi se nalazi tekst Svetlane Bakić Bečejska tvrđava – prikaz i razvoj naselja Bečej, koji nam pruža temeljan uvid u istorijat našeg Starog grada.
Bečejska tvrđava – Prikaz nastanka i razvoja naselja Bečej
Bečejska tvrđava Bečej je prvobitno bio vezan za tvrđavu koja se nalazila između današnjeg Starog i Novog Bečeja, delom na obali a delom na adi u Tisi. (Bukurov 1952: 2) Ostaci ovog utvrđenja vidljivi su i danas pri niskom vodostaju. Tvrđava je podignuta između 1300–1320. godine radi zaštite poseda konventa krstaša i unosnog prevoza preko Tise. (Šmit 1939: 33) Osim jednog zapisa iz 1342. grad se više ne spominje. Kralj Žigmond poklanja grad 1386. godine braći Lošonci, a posle 1427. godine poklanja Bečej despotu Stefanu Lazareviću. (Popović 1939: 23) Posle njegove smrti posed nasleđuje Đurađ Branković, pošto je u Beogradu ustoličen za despota Srbije od strane kralja Žigmonda, da bi ga despot 1441. godine poklonio svom rođaku Pavlu Biriniju od Verone, a posle sukoba despota sa Janošem Hunjadijem ovaj konfiskuje grad i imanje. Sukob je bio izglađen dogovorenim brakom između mlađeg sina Hunjadija i unuke despotove, ali posle pobede kod Beograda Hunjadi je ubrzo umro a zatim i despot, te su grad i posed Bečej prešli u ruke porodice Hunjadi. (Šmit 1939: 34) Despot Đurađ je često živeo na svojim posedima u Ugraskoj, tako je 1456. boravio u 
Bečeju. (Jireček II 1978: 353) Kod Bečeja se 1482. godine odigrala bitka između turske i vojske koju su predvodili despot Vuk Grgurević, Pavle Kiniži i Petar Doci. Turci su pretrpeli težak poraz i povukli se u Smederevo. (Jireček I 1978: 412) U periodu do 1514. godine ovaj kraj su potresali seljački nemiri i upadi Turaka, tako da je rastao strateški značaj grada. Posle Mohačke bitke 1529, kada je kralj Jovan Zapolja prešao Tisu kod Bečeja da bi pozdravio sultana Sulejmana, stajao je grad netaknut. (Šmit 1939: 34) Trvđavu je 1531. godine zauzeo vojvoda Stevan Balentić, pristalica kralja Ferdinanda. (Potparić 1955:9) Godine 1547. Turci su zahtevali predaju Bečeja i Bečkereka, ali je kralj Ferdinand I tajno pregovarao sa erdeljskim kancelarom da mu preda Banat i Erdelj u posed i da skupi vojsku radi njihove zaštite. To je uspeo tek u leto 1551. godine kada je njegov general Kastaldo zauzeo delove Banata i, između ostalih, i Bečej. (Šmit 1939: 35) Na to je sultan Sulejman poslao Mehmed pašu Sokolovića da istera Ferdinandovu vojsku iz Banata. Sokolović se 15. septembra sa 80.000 vojnika ulogorio između Čuruga i Borjaša sa ciljem da osvoji bečejsku tvrđavu. Posada, pojačana sa sto pešaka i konjanika, hrabro se držala. Uspela je da odbije nekoliko napada Turaka i da im nanese znatne gubitke. Ali, Sokolović je raspolagao ogromnom silom, bombardovao je gradske bedeme te je, i pored hrabrog otpora branitelja, osvojio tvrđavu posle četiri dana žestoke borbe, ušao u tvrđavu 19. septembra i pobio sve branitelje. Sledećeg dana je spalio utvrđenu crkvu Araču, naredne godine je zauzeo Temišvar, a potom i ceo Banat.(Zirojević 1995: 41) Bečej je bio u sastavu Segedinskog sandžaka, odnosno istoimene nahije. (Zirojević 1970: 21– 22) Po osvajanju tvrđave Sokolović je ostavio jaku posadu, a popravljene su zidine i kule oštećene tokom opsade. Turci su vladali ovim krajevima skoro 150 godina. U tom periodu ima malo podataka o Bečeju. Na karti iz 1553. godine na desnoj obali Tise ubeleženo je naselje Perlek (u ataru današnjeg Bečeja) a na levoj Beckew. (Potparić 1955:11) U popisu od 1560/61. pominje se selo Kovinci. Ono je formirano na Tisi kod kompleksa Gerberove pivare. U turskim tefterima spominje se selo Pecsen sa osam kuća, što bi se moglo odnositi na Bečej. U popisu iz 1590/91 pominje se Botra pored Bečeja sa četrnaest kuća i Perlek u ataru, sa sedamnaest kuća. (Potparić 1955:41) Tokom turske vladavine bio je samo jedan pokušaj da se grad oslobodi, 1594. godine, kada je podignut ustanak Srba u Banatu u kome su oslobođeni Bečkerek i zauzeta varoš Bečej, a tvrđava opkoljena. U gradu se nalazila posada od pedesetak turskih vojnika. Tvrđavu je Mehmed paša utvrdio tako da je imala četvorougaoni oblik dužine petsto koraka. Bila je od cigala. Kapija je bila kod pristaništa, a kraj nje gostionica i oko sto kuća sa pedeset trgovačkih i zanatskih dućana. Varoš su ustanici lako osvojili, ali opsada trvđave nije uspela te su morali da se povuku. (Potparić 1955:42) Godine 1596. u Bačku i deo Banata upali su Krimski Tatari koji su popalili i opustošili i okolinu Bečeja. Potom tvrđava nije imala značajniju vojnu ulogu. (Potparić 1955:13) Tokom XVII veka nema vesti o ovom kraju. Bečej se ponovo spominje za vreme Bečkog rata (1683–1699), kao palanka što ukazuje da je utvrđenje možda bilo prošireno delovima izgrađenim od drveta i zemlje. (Zirojević 1995: 43) Za vreme bitke kod Sente 1697. godine u blizini Bečeja se nalazilo skladište hrane austrijske vojske, izgrađeno po nalogu Eugena Savojskog. (Šmit 1939: 36) U tvrđavi je bila austrijska posada od 40 hajduka. Kako je tvrđava tokom XIV i XV veka često menjala gospodare stanovništvo se iseljavalo na desnu obalu Tise i podizalo novo naselje, današnji Bečej. Iseljavanje je bilo intenzivno naročito u doba Turaka koji su stalno pljačkali okolno stanovništvo. Dobar deo njih se naselio u novom naselju Kovinci, pa se taj deo i danas zove kovinski kraj. U turskom periodu naselje imena Turski Bečej (danas Novi Bečej) formiralo se na levoj obali Tise, a u turskim izvorima se zvalo Bečej i imalo je status varoši. Kovince je tokom XVI veka imalo status sela. Godine 1560/61. tu je zabeleženo ukupno šest kuća, a sudeći po imenima tu je živelo slovensko stanovništvo. (Zirojević 1995: 49) Po osvajanju Banata gubi se ime Bečeja jer je naselje na desnoj obali Tise opustelo, a na bačkoj strani se ponovo javlja Kovin, Kovinci 1657. i Kovinačko Selo (1690). To je bilo malo naselje koje se postepeno širilo da bi se utopilo u Bečej. Na mapi iz 1690. nalazi se naselje Kovinacko dok se Bečej ne pominje. (Potparić 1955:11) Veoma se teško živelo, uglavnom pod zemljom i na zemlji u niskim kolibama od pletera. Sela i naselja su bila retka. Nameti i dažbine bili su veliki te su bune bile česte.
Arheološka iskopavanja vršena su jula/avgusta 2008. godine od strane ekipe Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Bio je to dobar početak za utvrđivanja starosti ovog srednjovekovnog utvrđenja. Iskopavanja su tekla pod rukovadstvom arheologa Dragana Anđelića, arheologa Milice Bajčete i tri studenta. Pored iskopavanja u radu su učestvovala i dva ronioca – arheologa iz Italije i dva profesionalna ronioca iz Ronilačkog kluba Danubijus iz Novog Sada.
Prilikom iskopavanja pronađeni su razni fragmenti od gline, topovska đulad, drška mača i jedan prsten. Po planu iskopavanja su trebala da se nastave sledećih godina, međutim zbog nedostatka materijalnih sredstava za to se moralo čekati do 2020. godine. Tada na inicijativu Gradskog muzeja Bečej radovi su ponovo započeti. U ovom projektu učestvovali su, Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Zrenjanina, Muzej nauke i tehnike iz Beograda, ronioci iz Sente, kao i studenti. Rukovodilac projekta je bio arheolog kustos Gradskog muzeja Bečej Raško Ramadanski. Akcenat arheološkog iskopavanja je bio usmeren ka očuvanosti elemenata utvrđenja, kule, kapije i ispustima na zidovima. Plan za ronioce je bio istraživanje podvodnog severnog bedema. Pored sitnih grnčarskih fragmenata nađen je vrlo dobro očuvan pečat od bronze sa osmanskim simbolima i grčkim inicijalima. Posle desetodnevnih uspešnih iskopavanja, po rečima vođe projekta, radovi se sledeće godine nastavljaju.
Po mom saznanju od starijih meštana i kolekcionara, saznao sam da su pojedini naši sugrađani bili te sreće da pronađu rimske kovanice, srednjovekovna đulad, sablju, kao i neke druge artefakte.
